........................................................................ ........ СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ: ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР ДЖЕМААТ БАШЫ Мукъаддес Китапны терджиме институты ве Мукъаддес Китапны биринджи оларакъ терджиме эткенлер бирликте бу терджимени Акъмесджит шеэринде эттилер ве неширге азырладылар. Тер джи ме эт кен Э. Ш. Ме ме то ва Муаррир проф. А. М. Меметов Бу Ки тап акъ къын да озь тек лиф ле ри нъиз ни шу ад рес ке ёл ла нъыз: а/я 1589 Симферополь ш., 95034 Къырым, Украина E-mail: ibt_inform@ibt.org.ru terciman@crimea.com ISBN 978-5-93943-117-0 © МУКЪАДДЕС КИТАПНЫ ТЕРДЖИМЕ ИНСТИТУТЫ, 2007 5 Урь мет ли окъу йы джы лар! Мез кюр джыйынтыкъ та ба сыл гъан ки тап лар – Тев ратнынъ энъ «фель се фий» ки тап ла ры дыр. Олар ях шы лыкъ ве яман лыкъ нынъ эбе дий ме се ле лери акъкъын да икяе эте лер (бу нынъ нен бе ра бер къа ди мий Шаркъ къа аит ол гъан дю ньяба къыш ве яша йыш нынъ ху су си ет ле ри ни акс эт ти ре лер). ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР ки та бы нынъ еудий ады – Миш ле. Бу машал сё зю нинъ чокъ лукъ ше ки ли дир. Бу сёз ялы нъыз ик мет ли сёзни де гиль де, ам ма афоризм ни, ай тым ны, ата лар сёз юни, ки мер де исе – эгер ну ту гъы джан лы ве пар лакъ об раз ла ры нен то лып-таш са, пей гъам бер нинъ бу тюн ну тугъыны анълат макъ мумкюн. «Еру са лимнинъ па ди ша сы Давут огъ лу Су лей ман нынъ ик мет ли сёз ле ри» де ген иба ре ни, догъ ру дан-догъ ру зе ма не вий ма на да ки му эл лиф лик ни акс эт ти ре деп анъ ла ма гъа ке рек мей. Тюр лю ик мет ли адам лар нынъ айт къан лаф ла рын дан тер тип этиль ген джы йын тыкъ улу ик мет са и би Су лей маннынъ ады нен багълыдыр. Ки тап нынъ эсас фи ки ри энъ ба шын да дыр: «Бильги нинъ ба шы – РАБ БИ ден къоркъ макъ тыр» (1.7). Бу сёз лер ден сонъ, ба ба огъ лу на бер ген на си ат лар ке ле лер: ик мет ни къы дыр ма гъа ча гъы рув, гу нах кяр ве за лым лар нен бе ра бер лик те ол макъ тан са къын ды рув. Яша йыш огют ле ри ик мет нинъ макъ та вы нен ян-яна ша ке ле лер. Ик мет нинъ озю исе, адам лар нен озь биль ги си, фе расет ли ги ве ке ле джек ни корь мек къаби лие ти нен пай лаш къан 6 къа дын об ра зын да ке ле. Ик мет ку мюш, ал тын ве де гер ли ташлар дан паа лыдыр, па ди ша лар гъа укюм эт мек, къа дыларгъа акъи къат ны тик ле ме ге яр дым эт кен де одыр. Раб би ик мет ни учу рым дан, сув, топ ракъ ве де нъиз ден эвель ярат къан дыр. Раб би дю нья ны ярат къан да, ик мет онынъ янын да эди, «Онынъ огюн де токъ та май шенъ ле не эди», «онынъ къу ван чы да ин сан огъул ла ры нен бе ра бер эди». Ик мет нен сёй ле шюв – зи я фет тир, о, мын да эпи си адам ларны тек лиф эте (9.1-12). Бу зи я фет ке ах макъ лыкъ зи я фе ти къа ра ма-къар шы къо юл гъан дыр – яни эп ана вы би рев нинъ кез ген апа йы нынъ зи я фе ти дир (9.13-18). Ки тап нынъ даа бир къыс мы – бу «Су лей ман нынъ сёз ле ри дир» (10.1 – 22.16) ба си рет, ал чакъго нъюл лик ве на мус лыкъ акъ къын да ол гъан къыскъа эки са тырлы афоризм лернинъ джы йын тыгъы дыр. Ки тап ях шы апай гъа ба гъыш лан гъан йыр нен би те (31.10-31). Бу йыр бу тюн ки тап бою эсас фи кир олып кель ген ях шы апай нынъ яман апай гъа къа ра ма-къар шы къо юл ма сыны екюн лей. ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР ки табын да ик мет ли ве ин сафлы адамлар да има онъа джакъла ры, за лым ве гу нах кяр лар исе гъа йып ола джакъ ла ры акъ къын да тек рар-тек рар ай ты ла. ДЖЕМААТ БАШЫ ки та бы нынъ еудий ады – Ко хе лет. Бу, му эл лиф озь-озю ни ад лан дыр гъан сёз Тев рат та бир даа раст кель мей. О, ка хал (дже ма ат топ ла шу вы) де ген еудий сё зюн ден ке лип чыкъ къан ве, адет узь ре, «дже ма ат топ лашу вын да айт къан адам» ма на сы ны анъ ла та. Дже ма ат Ба шынынъ эсас дуйгъу сы – дю нья да ол гъан бу тюн шей лер ден ко зю къайт къа ны, чюн ки дю нья да ки эр бир шей – бо шу на. Му эл лиф озю ни Да вут огъ лу ве Еру са 7 лимнинъ па ди ша сы деп та ны та, чюнки биз ге бу дю ньягъа па ди ша, ик мет са и би ве ина ныл май джакъ къа дар зен гин адам нынъ козь ле ри нен бакъ макъ, яни бу джеэт тен де дю ньяда ки эр бир шей бо шу на ол гъа нын да биз лерни къан дырмакъ ичюн, тев сие эти ле. Дже ма ат Ба шы нынъ сё зю не ко ре, адам гъа не зен гинлик тен, не де ик мет ли ол гъа нын дан бир фай да ёкъ, бахт ке лир ли-ке тер ли, эр кес нинъ со нъу бир, адам нынъ да айван огюн де бир арт къач лы гъы ёкъ. Ля кин Дже ма ат Ба шы ки тап ны бой ле сёз лер нен екюн лей: «Ал ла дан къоркъ ве эмир ле ри ни тут. Бу дыр адам нынъ бо юн-бор джу. Чюн ки ях шы мы-яман мы, эр бир сыр лы иш ни, эр бир япыл гъан шей ни Ал ла укюм этер» (12.13-14). Джан-юрек тен сиз ге хош ве фай да лы окъу макъ ны тилей миз. Урь мет иле, Му къад дес Ки тапны тер джи ме институты нынъ иш деш ле ри. 11 1 1 1 Исраиль падишасы, Давут огълу Су лейманнынъ икметли сёз ле ри: 2 Бу икметли сёзлер – икметнинъ ве огютнинъ манасына етмеге ве акъыллы лафларны анъламагъа, 3 акъыл-ферасет, инсафлыкъ, адалетлик ве догърулыкъ акъкъында огютлерни алмагъа истеген адамлар ичюн. 4 Саде адамгъа олар зекяны, яш огълангъа – бильги ве ферасетни берирлер. 5 Оларны эшитип, икметли адам бильгилерини арттырыр ве акъыллы адам яхшы насиатлар тапар. 6 Сонъ о, икметли сёзни ве кинаели икяени, акъыл саиплерининъ лафларыны ве оларнынъ тапмаджаларыны анълар. 7 Бильгининъ башы – РАББИден къоркъмакътыр, огютни ве икметни бир шей ерине корьмеген адам – ахмакътыр. 8 Динъле, огълум, бабанънынъ огютини ве ананънынъ эмирини ташлама, 9 чюнки олар башынъа – гузель тадж, бойнунъа да – ильвандыр. 12 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 10 Огълум, эгер гуналы адамлар сени яманлыкъ япмагъа къандырсалар, разы олма. 11 Эгер олар санъа: «Юр бизнен, тузакъта сакъланып, къабаатсыз адамны бир манасы олмайып беклермиз, ольдюрирмиз оны. 12 О бир дюнья – тири алда адамларны, мезар – бутюн алда онъа тюшкенлерни киби, бойле де биз оларны тири ютармыз. 13 Чешит-тюрлю къыйметли мал-мульк алып, эвлеримизни гъаниметке толдурып-ташырармыз. 14 Бизнен берабер джереп чекерсинъ, эпимизнинъ пара кисеси бир оладжакъ», – деселер, 15 огълум, оларнен берабер ёлгъа чыкъма, оларнынъ ёлуна аягъынъ басмасын, 16 чюнки оларнынъ аякълары яманлыкъкъа чапалар, олар къан тёкмеге ашыкъалар. 17 Къушларнынъ козю огюнде тузакъны къоймакъ бошунадыр, 18 олар исе озьлерининъ къаныны тёкмек ичюн тузакъ япалар, сакъланып, джанларыны гъайып этелер. 19 Адалетсиз къазанчкъа къызгъан эр кимнинъ сонъу бойледир: бу къазанч, онъа саип олгъан адамларнынъ джаныны ала. 20 Икмет сокъакъларда къычыра, мейданларда сесини котере, 21 топлашувларынынъ баш ерлеринде чагъыра, 13 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР шеэрлернинъ араба къапусында бойле сёзлерини айта: 22 «Эй, саде адамлар, саделикни не вакъыткъадже севеджексинъиз? Мыскъылджылар не вакъыткъадже мыскъылламакътан кейф чатаджакълар? Акъылсызларнынъ не вакъыткъадже бильгини корьмеге козьлери олмайджакъ? 23 Меним опькеме къулакъ асынъыз, сонъ мен сизге озь рухумны тёкеджегим, сёзлеримни айтаджагъым. 24 Мен чагъырдым – сиз эшитмединъиз, къолумны узаттым – абайлагъан адам олмады. 25 Эписи насиатларымдан ред эттинъиз, опькелеримни де къабул этмединъиз. 26 Онынъ ичюн мен де сизинъ белянъыз устюнден кулерим, сизни дешет баскъанда, мен де сизни мыскъылларым. 27 Сизни дешет фуртуна киби баскъанда ве беля къасыргъа киби сарып алгъанда, къайгъы ве сыкъынты тюбюнде къалгъанынъызда, къуванырым. 28 О заман мени чагъыраджакълар, лякин мен эшитмейджегим, саба-танъдан мени къыдыраджакълар, лякин тапалмайджакълар. 29 Олар бильгиден нефрет эттилер 14 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ ве РАББИден къоркъуны озьлерине сайлап алмадылар, 30 Олар насиатымны къабул этмедилер, опькелеримни де аякъ асты эттилер. 31 Онынъ ичюн туткъан ёлларындан мейвасыны ашайджакълар, озь тюшюнджелеринден тояджакълар, 32 чюнки саделернинъ инатлыгъы озьлерини гъайып этеджек, акъылсызларнынъ гъамсызлыгъы да озьлерининъ башына етеджек. 33 Мени динълеген адам исе, яманлыкътан къоркъмайып, раат ве тынч яшайджакъ». 15 2 2 1 Огълум, эгер айткъанларымны къабул этип, эмирлеримни акъылынъда тутсанъ, 2 икметке къулакъ асып, юрегинъни анълайыш тарафкъа чевирсенъ, 3 акъылны чагъырып, анълайышкъа ынтылсанъ, 4 кумюш пара киби оны къыдырсанъ, сакълангъан хазине киби оны тапмагъа тырышсанъ, 5 о заман РАББИ къоркъусыны анълап, Алла акъкъында бильгини тапарсынъ. 6 Чюнки РАББИ икметни бере, бильгинен анълайыш да Онынъ агъзындан чыкъалар. 7 Догъру адамлар ичюн – Онда енъиш бар, къусурсыз яшагъанлар ичюн – къалкъан. 8 О, адалет ёлуны къорчалай, садыкъ олгъанларнынъ ёлларыны сакълай. 9 О заман сен инсафлыкъ, адалет, догърулыкъ, эр бир яхшылыкънынъ ёлуны анъларсынъ, 10 чюнки юрегинъе икмет киреджек, джанынъ ичюн бильги гузель оладжакъ. 11 Ферасет сени сакълайджакъ, акъыл сени къорчалайджакъ. 16 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 12 Олар сени яман ёлдан, ялан сёзлер айткъан адамдан къуртараджакъ, 13 къаранлыкъ ёлдан юрмек ичюн догъру ёлны ташлагъан адамлардан, 14 яманлыкъ япып къувангъан, яман куфюрликтен кейф чаткъан адамлардан, 15 къыйыш ёлларда юрген, ёлларыны шашыргъан адамлардан къорчалайджакъ. 16 Олар да сени башкъасынынъ апайындан, эвли олгъан, сёзлерини татлы-татлы айткъан къадындан, 17 яшлыгъынынъ омюр-къардашыны ташлагъан, озь Алласынынъ васиетини унуткъан апайдан къуртараджакълар. 18 Онынъ эви – олюм къапкъаныдыр, юрген ёлу да – олюлернинъ дюньясына алып баргъан ёлдыр. 19 Онъа кирген эр ким арткъа къайтмайджакъ, яшайышкъа алып баргъан ёлгъа иришип оламайджакъ. 20 Бунынъ ичюн яхшы адамларнынъ ёлундан юр, инсафлыларнынъ ёлларыны тут. 21 Догъру адамлар – ер юзюнде яшайджакъ, къусурсызлар – онынъ устюнде къаладжакълар. 22 Ярамазлар исе ер юзюнден ред этиледжек, къара юрекли олгъанлар ондан къырыладжакълар. 17 3 3 1 Огълум, огреткенлеримни унутма, эмирлеримни юрегинъде сакъла, 2 чюнки олар омрюнънинъ куньлерини ве йылларыны узатаджакълар, санъа муаббетлик кетиреджеклер. 3 Мерамет ве садыкълыкъ сени къалдырмасын: оларны бойнунъа сар, пиляки таш устюне киби юрегинънинъ устюне яз. 4 Сонъ Алланынъ ве адамларнынъ козьлери огюнде санъа хайыр ве акъыл-ферасет оладжакълар. 5 РАББИге джан-юректен ишан, озь акъылынъа таянма. 6 Эписи ёлларынъда РАББИни бильмеге тырыш, ве О, сенинъ ёлларынъны догъру япаджакъ. 7 Озюнъни икметли сайма, амма РАББИден къоркъ ве яманлыкътан узакъ тур. 8 Бу, беденинъе – сагълыкъ, кемиклеринъе де – къувет олур. 9 Мал-мулькюнъден ве эр бир ишинънинъ биринджи берекетинъден РАББИге пай айырып, Оны урьмет эт. 18 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 10 Сонъ анбарларынъны мал басар, фычыларынъ да яш шарапнен толып ташар. 11 Огълум, РАББИнинъ огютини ред этме ве опькесинден нефретленме, 12 чюнки баба севимли огълуны джезалагъаны киби, РАББИ де кимни севе, оны да джезалай. 13 Икметке иришкен адам, анълайышкъа саип олгъан адам не бахтлыдыр! 14 Чюнки оны къазангъаны кумюш къазангъанындан яхшыдыр, онынъ келири алтындан олгъан келирден берекетлидир, 15 о, дегерли ташлардан паалыдыр, бутюн истегенлеринъден ич бир шей онъа тенъ олмаз. 16 Онынъ онъ къолунда – узакъ омюр, сол къолунда исе – байлыкъ ве шурет. 17 Онынъ ёллары – гузель ёллардыр, ве эписи ёлчыкълары – муаббетликтир. 18 Икметни тапып алгъан адам ичюн, о – омюр терегидир, оны къатты туткъан – бахтлыдыр! 19 РАББИ ернинъ темелини икметнен къойды, усталыкънен коклерни ерлештирди. 20 Онынъ бильгиси теренликлер яра ве булутлардан чыкъ тюшюре. 19 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 21 Огълум, буны козь огюнъден къачырма, идракъ ве ферасетинъни даима сакъла. 22 Олар джанынъ ичюн – омюр, бойнунъ ичюн – хайырлы ильван олур. 23 О вакъыт ёлунъ хавфсыз олур, аягъынъ да абынмаз. 24 Юкъламагъа къоркъусыз ятарсынъ, юкълап къалгъанынъдан сонъ да юкъунъ татлы олур. 25 Апансыз белядан ве ярамайларгъа кельген къазадан къоркъма, 26 чюнки РАББИ сенинъ ишанчынъ оладжакъ, аягъынъны къапкъандан О сакълайджакъ. 27 Элинъден кельсе, адамнынъ акъкъыны бермектен къачынма. 28 Янынъда олып да, башкъа адамгъа: «Кет, ярын келирсинъ, о вакъыт беририм», – деме. 29 Сенден хавф беклемеген къомшугъа къаршы бир яманлыкъ япмагъа тюшюнме. 30 Санъа яманлыкъ этмеген адамнен бош ерде къавгъа этме. 31 Зорбалыкъ эткен адамны пахыллама, онынъ ёлларындан ич бирини сайлама, 32 чюнки РАББИ къара юрекли адамдан нефретлене, догъру адамларгъа исе О ишана. 20 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 33 Гунахкярнынъ эвини РАББИ къаргъай, инсафлы адамларнынъ эвини исе багъышлай! 34 Мыскъылджыларны О мыскъыллайджакъ, алчакъгонъюллилерге исе хайыр береджек. 35 Икмет саиплери мирас оларакъ шурет аладжакълар, акъылсызлар исе – масхаралыкъ. 21 4 4 1 Балалар, бабанъызнынъ огютини динъленъиз, акъыллы олмакъ ичюн, къулакъ асынъыз, 2 чюнки сизге яхшы акъыл огретем. Огреткенлеримни унутманъыз. 3 Мен бабамнынъ севимли огълу эдим, анамнынъ бирден-бир баласы. 4 Бабам мени огретип, манъа бойле айта эди: «Айткъанларымны юрегинъе къой, эмирлеримни тутып яша. 5 Икметке саип ол, акъылгъа малик ол! Айткъанларымны унутма, олардан четке чекильме. 6 Икметни къалдырма – о сени къорчалайджакъ, оны сев – о сени сакълайджакъ. 7 Башы – икмет! Икметке саип ол! Бутюн мал-мулькюнънинъ устюнден акъылгъа саип ол! 8 Оны баш устюнде тут – о да сени юксельтеджек, онъа япышсанъ – о сени шуретлейджек. 9 О, башынъа хайырлы чембер къояджакъ, аджайип таджны санъа кийдиреджек». 10 Динъле, огълум, ве айткъанларымны къабул эт, сонъ омрюнънинъ йыллары узаныр. 11 Мен санъа икмет ёлуны косьтеририм, догъру ёлларнен алып кетерим. 22 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 12 Ёлдан кеткенде, аякъларынъа ич бир шей кедер этмейджек, чапкъанда, абынмазсынъ. 13 Огютни къатты тут, оны йиберме, сакъла оны, о – сенинъ яшайышынъ. 14 Ярамайларнынъ ёлуна аякъ басма, яманларнынъ ёлундан да юрме. 15 О ёлны ташла, ондан кетме, ондан четке чекиль, янындан кеч. 16 Чюнки яман адамлар яманлыкъ япмагъандже юкълап оламайлар, биревни ёлдан урмагъандже, оларнынъ козюне юкъу кирмей. 17 Олар отьмек ерине яманлыкъ ашайлар, шарап ерине – зорбалыкъ ичелер. 18 Инсафлы адамларнынъ ёлу – нур сачкъан ярыкъ киби, уйле маали келеята – о эп парлакъ ола. 19 Ярамайларнынъ ёлу исе – зифт къаранлыкъ киби, олар неге сюрюнеджеклерини бильмейлер. 20 Огълум, сёзлериме дикъкъат эт, айткъанларыма къулакъ ас. 21 Акъылынъдан чыкъмасын олар, юрегинъде сакъла сен оларны. 22 Чюнки оларны тапкъан адам ичюн олар – яшайыш, 23 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР бутюн бедени ичюн – шифадыр. 23 Эр шейден зияде юрегинъе мукъайт ол, чюнки яшайыш чокъракълары ондандыр. 24 Агъзынъдан ялан сёзлер чыкъмасын, айнеджиликни узакъ ташла. 25 Козьлеринъ дос-догъру бакъсын, бакъышынъ да огге догърулсын. 26 Кетеджек ёлунъны яхшы этип тюшюн, сонъ эписи ёлларынъ онъундан келир. 27 Сагъгъа-солгъа урулма, аягъынъны яман ёлдан узакъ тут. 24 5 5 1 Огълум, икметиме дикъкъат эт, фикириме къулакъ ас. 2 Сонъ сен ферасетни сакълап къалырсынъ, дудакъларынъ да – бильгини сакълар. 3 Башкъасынынъ апайынынъ агъзындан бал тамлай, онынъ лафы да – эльвадан татлы. 4 Онынъ сонъу исе о, юшан оту киби аджджы, эки агъызлы къылыч киби кескин. 5 Аякълары олюмге алып баралар, табанлары о бир дюньягъа догъру кетелер. 6 Яшайыш ёлуны о ич тюшюнмей, ёллары насыл саллангъаныны о озю бильмей. 7 Балаларым, мени динъленъиз! Айткъанларымны ред этменъиз! 8 Шу апайдан узакъ тур, эвининъ къапусына якъын барма! 9 Ёкъса, сагълыгъынъны башкъасына берип, йылларынъны да шефкъатсыз адамларгъа масраф этерсинъ, 10 кучюнъден ят адамлар такъатланырлар, япкъанларынъ да – башкъасынынъ эви ичюн олур. 11 Омрюнънинъ сонъки куньлеринде исе, беденинъ азып-тозып, инъильдемеге башларсынъ: 25 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 12 «Ах, не ичюн огютни кореджек козюм олмады? Юрегим де не ичюн опькелерни бир шей ерине корьмеди? 13 Оджаларымнынъ сёзлерини динълемедим, мени огреткенлернинъ айткъанларына да къулакъ асмадым! 14 Джемаат ве топлашувнынъ козю огюнде аз къалдым, масхара олмагъа!» 15 Сувны озь хавузынъдан, озь къуюнъдан ич. 16 Сувларынъны сокъакълар бою, сув акъымларынъны мейданларда акъызма. 17 Олар тек сенинъ олсунлар, башкъаларынен пайлашма. 18 Чешменъ берекетли олсун, яшлыгъынъда эвленген апайынънен бахтлы ол. 19 Севимли ала кийик, назик бир къараджа о – кокюслери даима сени мемнюн этсин, онъа олгъан севгинъден эр вакъыт зевкъ ал. 20 Огълум, санъа башкъасынынъ апайынен кейф чатмагъа, бирев апайынынъ белине сарылмагъа не керек? 21 Адамнынъ ёллары – РАББИнинъ козю огюндедир, эр баскъан адымны О биле. 22 Ярамайны озь яманлыкълары сарып аладжакъ, озь гуналарынынъ къапкъаны оны тутып багълайджакъ. 23 Огют эксиклиги оны гъайып этер, буюк акъылсызлыгъы оны ёлдан урар. 26 6 6 1 Огълум! Эгер сен башкъа адам ичюн кефиль олсанъ, ябанджы адам ичюн «Келиштик!» деген олсанъ, 2 озь агъзынъдан чыкъкъан лафларынъ къапкъангъа тюшюрди сени, озь айткъанларынъ сени якъалады. 3 Башкъа адамнынъ къолуна тюштинъ сен, огълум! Озюнъни къуртармакъ ичюн, буны яп: бар да, о адамнынъ аякъларына сарылып, онъа ялвар. 4 Козюнъе юкъу кирмесин, козь къапакъларынъ агъырлашмасын. 5 Авджынынъ элинден джейран киби, къушчунынъ къолундан къуш киби озюнъни къуртар. 6 Эй, дембель, бар да, къырмыскъагъа бакъ, онынъ ёлларыны корип, икметли ол. 7 Онынъ не башлыгъы, не незаретчиси, не де укюмдары бар. 8 Лякин о, ашыны язда азырлап къоя, ашлыкъны оракъ вакътында топлай. 9 Эй, дембель! Сен не вакъыткъадже ятаджакъсынъ? Юкъунъдан не заман уянаджакъсынъ? 10 Азачыкъ юкъласанъ, бир дирем юкъусырасанъ, бираз да къол къавуштырып ятсанъ, – 27 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 11 санъа быралкъы киби ёкълукъ, силялы айдут киби – ёкъсуллыкъ келир. 12 Ярамай адам – беля кетирген, ялан айткъан адамдыр. 13 О козюни къыпа, аякъларынен бельгилей, пармакъларынен ишаретлер япа. 14 Онынъ юрегинде хаинлик яшай, о эр вакъыт яманлыкъны тюшюне, къавгъа чыкъара. 15 Бунынъ ичюн беля онъа апансыздан келир, оны бирден къырып ёкъ этер, – арткъа ёлу олмаз. 16 РАББИ алты шейден нефрет эте, еди шей Онынъ козюнде пистир: 17 гъурурлы бакъыш, ялан айткъан тиль, къабаатсыз къанны тёккен къоллар, 18 къара фикир эткен юрек, яманлыкъкъа тез чапкъан аякълар, 19 ялан айткъан яланджы шаат ве агъа-къардашларнынъ арасыны бозгъан адам. 20 Огълум, бабанънынъ буюргъаныны тут, ананънынъ огреткенини ташлама. 21 Оларны юрегинъе эбедиен багъла, такъ оларны бойнунъа. 22 Ёлда олгъанда, олар санъа мукъайт олурлар, юкъламагъа яткъанда – къорчаларлар, уянгъанда исе – сеннен лакъырды этерлер. 28 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 23 Чюнки эмирлер санъа – лампат, огретювлер – ярыкъ, ве опькели огют – яшайышкъа ёл. 24 Олар сени яман къадындан, башкъасынынъ апайынынъ татлы тилинден къорчалайджакъ. 25 Бойле апайларнынъ дюльберлиги сени ёлдан урмасын, бакъышлары сени тутмасынлар, 26 чюнки ороспу апайнынъ фияты – бир тилим отьмек, башкъасынынъ апайы исе къыйметли джанынъны авлай. 27 Адам къойнуна атеш алып, урбасыны якъмазмы? 28 Къорлар устюнде юрип, аякъларыны якъмазмы? 29 Башкъасынынъ апайынен яткъан адамгъа тамам ойле олур – онъа токъунгъан бирев къабаатсыз къалмаз. 30 Ач хырсыз къурсагъыны тойдурмакъ ичюн хырсызласа, оны къатты укюм этмезлер, 31 лякин эгер оны тутсалар, еди къат тёлер, бутюн мал-мулькюни берир. 32 Зина эткен адам акъылдан эксик, буны япкъан адам озь джаныны гъайып эте. 33 Масхаралыкъ ве котек ашар, намуссызлыкъ – онынъ омюрбилля къысметидир. 29 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 34 Чюнки куньджюлик акъайны якъып-куйдюрир, ахтыманыны алгъанда о, аджымаз. 35 Бир одемеге разы олмаз, дюньяны бахшыш этсенъ биле, гонълюни аламазсынъ. 30 7 7 1 Огълум, айткъанларымны акъылынъда тут, эмирлеримни унутма. 2 Эмирлеримни тут ве яша, огреткенлеримни, козь бебеги киби сакъла. 3 Оларны пармакъларынъа багъла, таш устюнде киби юрегинънинъ устюне яз. 4 Икметке: «Сен – меним татамсынъ!», акъылгъа да: «Сой-акърабамсынъ!» – айт. 5 Олар сени башкъасынынъ апайындан, татлы-татлы лаф эткен биревнинъ апайындан къорчаласынлар. 6 Куньлерден бири пенджеремден тышары, пенджере пармакълыгъындан сокъакъкъа бакътым. 7 Саде адамларнынъ, яш огъланларнынъ арасында бир акъылдан эксик огъланны корьдим. 8-9 О огълан акъшам устю, кунь баткъанда, гедже къаранлыгъы тюшкен вакъытта, бир апай отургъан сокъакъ бою, онынъ эвине тараф кете эди. 10 Иште, онынъ къаршысына апай чыкъты, къара юрекли, устюнде – ороспу урбасы. 11 Шаматаджы ве инат бу апай, бир дакъкъа биле эвде отурып оламаз. 12 Де сокъакъта, де мейданда, 31 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР эр кошеде авлап отургъан апай. 13 Япышып тутты, опьти огъланны, утанмаз бетинен онъа бойле деди: 14 «Аманлыкъ къурбанларымны чалдым, адагъымны мен бугунь ерине кетирдим. 15 Онынъ ичюн огюнъе чыкътым, къыдырдым сени ве таптым! 16 Тёшегиме дюльбер орьтюлерни, тюрлю ренкте олгъан Мысыр басмаларыны тёшедим. 17 Яткъан еримни мюр, алоэ ве тарчиннен къокъулаттым. 18 Кель, сабагъадже бир-биримизни тойгъандже севейик, севгиден зевкъ алайыкъ. 19 Акъайым эвде ёкъ, узакъ ёлгъа кетти, 20 акъчасы олгъан кисени де янына алды, Ай толмагъандже эвге къайтмаз». 21 Чокъ назик сёзлернен оны къандырды, татлы лафынен артындан алып кетти. 22 Шу дакъкъа кетти огълан онынъ пешинден. Бойле шекильде де бугъа – бойнагъа ве сыгъын – къапкъангъа кете, 23 анда атылгъан окъ джигерини ура. Бойле де джаныны гъайып этеджегинден хабери олмагъан, учкъан къуш тузакъкъа кете. 32 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 24 Демек, балалар, динъленъиз мени, сёзлериме дикъкъат этинъиз: 25 сакъын о къадынгъа юрегинъ айланмасын, онынъ ёлларындан юрменъиз. 26 Чокъ адам яраланып онъа ола гъайып олдылар, чокъ адамларны о йыкътырды. 27 Онынъ эви – о бир дюньягъа алып кеткен ёлдыр, олюм эвининъ одаларына тюшкен ёлдыр. 33 8 8 1 Къычыргъан Икмет дегильми? Сесини юксельткен Анълайыш дегильми? 2 Ёл кенарында, байыр тёпесинде, ёллар чатышмасында тура о, 3 шеэрнинъ араба къапусы янында, кириш ери огюнде сесини юксельте: 4 «Эй, акъайлар, сизге меним чагъыргъанларым, адам союна меним сесим! 5 Саде олгъанлар! Зекялы олмагъа огренинъиз! Акъылсызлар! Анълагъан юрекни тапынъыз! 6 Динъленъиз, чюнки муим сёзлер айтаджагъым, догърусыны айтмакъ ичюн агъзымны ачам! 7 Тилим тек керчекни айта, дудакъларым яландан нефретлене! 8 Агъзымдан чыкъкъан эр сёз догърудыр, олар айнеджи ве ялан олмаз. 9 Ап-ачыкътыр олар эписи анълагъанларгъа, бильгини къыдыргъанлар ичюн – догърудыр. 10 Огреткеним кумюштен хайырлыдыр, бильги темиз алтындан паалыдыр! 11 Чюнки икмет – къыйметли ташлардан яхшы, истегенинъден бир шей онъа тенъ кельмез! 12 Мен – Икмет, зекянен бирликте яшайым, бильги ве ферасетни мен таптым. 34 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 13 РАББИден коркъмакъ – яманлыкътан нефрет этмектир. Гъурурдан, юксектен бакъыштан, яман ёлдан ве ялан агъыздан нефрет этем. 14 Насиат ве идракъ мендедир, мен – акъылым, менде – къудрет. 15 Меним ярдымымнен падишалар падишалыкъ этелер, укюмдарлар – адалетни къоялар. 16 Меним ярдымымнен башлыкълар, мырзалар ве ер юзюндеки эписи къадылар укюм этелер. 17 Мени севгенлерни мен де севем, мени къыдыргъанлар мени тапарлар. 18 Байлыкъ ве шурет, гъайып олмагъан хазине ве инсафлыкъ – мендедир. 19 Махсулларым алтындан, темиз алтындан яхшы, менден келир энъ яхшы кумюштен чокъ. 20 Инсафлыкъ ёлундан кетем, адалет сокъакъларындан юрем. 21 Бойлеликнен, мени севгенлерни зенгинлик саиплери япам, анбарларыны байлыкъкъа толдурам. 22 РАББИ мени ёлунынъ башы япты, чокътан берли яратылгъан шейлерден биринджи этти. 23 Къадимий заман башында мен пейда олдым, дюнья яратылмаздан эвель мен еримни алдым. 24 Буюк теренликлер олмаздан эвель, 35 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР сув чокъракълары даа олмагъан вакъытта догъдым мен. 25 Дагълар тикленмезден эвель, байырлардан эвель догъдым. 26 О вакъыт не ерни ве онынъ кенълигини, не дюньянынъ биринджи тозуны япкъан эди О. 27 РАББИ коклерни къойгъанда, мен анда эдим. Теренликнинъ устюнден даире чызгъанда, 28 тёпеде булутларны ерлештиргенде, теренликнинъ чокъракъларыны къавийлештиргенде, 29 сувлары ташмасын деп, денъизнинъ сынъырларыны тайинлегенде, дюньянынъ темеллерини къойгъанда, 30 мен Онынъ янында мимар олдым, эр куньде – Онынъ къуванчы, Онынъ огюнде эр заман зевкъ сюре эдим. 31 Онынъ дюньясы ичюн севинип, адамларнынъ огъуллары ичюн къуванчлы эдим. 32 Демек, балаларым, динъленъиз мени: ёлларымдан баргъанлар бахтлыдыр! 33 Огютимни динълеп, икметли олунъыз, оны ред этменъиз. 34 Мени динълеген, къапуларымнынъ огюнде гедже-куньдюз олгъан, къапуларымдан ич айырылмагъан адам бахтлыдыр! 35 Чюнки мени тапкъан адам яшайыш тапа ве РАББИнинъ мемнюнлигине малик ола! 36 Мени тапмагъан исе джанына зарар кетире: менден нефретленгенлер эписи олюмни севелер!» 36 9 9 1 Икмет озюне эв къурды, онынъ еди дирегини тикледи, 2 Айванлар сойды, къокъулы шараплар азырлады, софраны донатты. 3 Шеэрнинъ юксек ерлеринден илян этмек ичюн, хызметчи къызларыны ёллады: 4 «Саде олгъанлар, келинъиз манъа!» Акъылдан эксик олгъанларгъа исе бойле деди: 5 «Келинъиз, ашымдан ашанъыз, мен азырлагъан къокъулы шарапны ичинъиз. 6 Саде ёлларынъызны ташланъыз ве яшанъыз, анълайыш ёлундан кетинъиз. 7 Мыскъылджыны огретсенъ – башынъа сёгюнч къазанырсынъ, яман адамны опькелесенъ – озюнъе масхаралыкъ олур. 8 Мыскъылджыны опькелеме, ёкъса о сенден нефрет этер. Икмет саибини опькеле, ве о сени север. 9 Икметли адамгъа акъыл огрет – о даа икметли олур, инсафлы адамны огрет – бильгисини арттырыр. 10 Икметнинъ башы – РАББИден къоркъмакътыр, Мукъаддесни бильмек – анълайышнынъ манасы! 11 Меним ярдымымнен куньлеринъ чокъ олур, яшайышнынъ йыллары чокълашаджакълар. 37 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 12 Икметли олсанъ – икметинъ озюнъе хызмет этер, мыскъылджы олсанъ – ялынъыз сен зарарыны чекеджексинъ». 13 Акъылсыз къадын шаматаджыдыр, о саде ве ич бир шей бильмей! 14 Эвнинъ къапусы янында, шеэрнинъ юксек ерлеринде тахтта отура. 15 Кельген-кечкенлерни, озь ёлларынен кеткен адамларны чагъыра: 16 «Саде олгъанлар, келинъиз манъа!» Акъылдан эксиклерге бойле дей: 17 «Хырсызлангъан сувлар татлыдыр, сакъланып ашалгъан отьмек лезетлидир!» 18 Амма анда олюлернинъ олгъаныны, о чагъыргъан адамлар о бир дюньянынъ теренлигине огърагъаныны бильмей шу адам! 38 10 10 1 Су лей ман нынъ ик мет ли сёз ле ри. Икметли огълан – бабасына къуванчтыр, акъылсыз огълан – анасына беля! 2 Адалетсиз къазанылгъан байлыкътан файда ёкъ, инсафлыкъ исе олюмден къуртара. 3 РАББИ инсафлы адамны ач къалдырмаз, яман адамнынъ истегини исе бош чыкъарыр. 4 Тенбель къол адамны фукъаре эте, амма чалышкъан къол зенгин эте. 5 Язда махсул джыйгъан огъул акъыл-ферасетлидир, оракъ вакъытта юкълагъан огъул исе – къорантасынынъ масхарасыдыр. 6 Яхшы бахшышлар инсафлы адамларнынъ башына ягъа, яман адамнынъ агъзы исе зорбалыкъларыны гизлей. 7 Инсафлы адамны макътавнен хатырларлар, яман адамнынъ ады исе гъайып олур. 39 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Икметли юрек эмирлерни къабул эте, ахмакънынъ тили исе – онынъ башына беля. 9 Ким къусурсызлыкъта юре, хавфсызлыкъта яшай, къыйыш ёлдан юргеннинъ исе тюшюнгенлери ачылыр. 10 Козь къыпкъан адам къасевет кетире, ахмакънынъ тили исе – онынъ башына беля. 11 Инсафлы адамнынъ агъзы – яшайыш чокърагъыдыр, яман адамнынъ агъзы исе зорбалыкъларыны гизлей. 12 Нефрет къавгъаларны къозгъай, севги исе эписи къабаатларны багъышлай. 13 Акъыллы адамнынъ агъзында икмет яшай, акъылсызнынъ аркъасында исе – таякъ. 14 Икметли адамлар бильгини сакълай, ахмакънынъ тили исе башына беля кетире. 15 Байнынъ малы-мулькю – онынъ пекитильген къалеси, фукъаренинъ ёкъсуллыгъы исе – онынъ белясы. 16 Инсафлы адамнынъ чалышкъаны яшайышкъадыр, яман адамнынъ келири исе – гунагъадыр. 40 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Огютни сакълагъан адам омюр ёлундадыр, опькеге къулакъ асмагъан исе ёлуны шашыра. 18 Яланджы тиль нефретни гизлей, ошек ташыгъан – акъылсыздыр. 19 Чокъ лафнынъ сонъу – гунадыр, акъыл-ферасетли адам исе тилини тута. 20 Инсафлы адамнынъ тили темиз кумюш кибидир, яман адамнынъ юреги исе – бир капиктир. 21 Инсафлы адамнынъ тили чобан киби чокъ адамны бакъа, ахмакълар исе акъыл эксиклиги ичюн олелер. 22 РАББИнинъ бахшышлары бай эте, онен берабер О, гъам бермей. 23 Акъылсыз адам яманлыкъ япкъанындан зевкъ ала, анълагъан адам исе – икметтен. 24 Яман адамнынъ къоркъкъаны башына келир, инсафлы адамнынъ истеги исе ерине келир. 25 Къасыргъа келир – яман адамны ёкъ этер, инсафлы адамнынъ темели исе – эр вакъыт къавийдир. 41 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 26 Тишлер ичюн – сирке киби, козьлер ичюн – тютюн киби, дембель де онъа иш бергенлер ичюн – тамам ойледир. 27 РАББИден къоркъмакъ – куньлерни арттырмакъ, яман адамларнынъ йыллары исе къыскъадыр. 28 Инсафлы адамларнынъ умюти – къуванчтыр, яман адамларнынъ беклегенлери исе харап олур. 29 РАББИнинъ ёлу къусурсыз адам ичюн – сыгъынувдыр, джинаетчи ичюн исе – дешеттир. 30 Инсафлы адам ич бир вакъыт сарсылмаз, яманлар исе ер юзюнде яшамаз. 31 Инсафлы адамнынъ тили икмет айта, яланджы тиль исе кесилир. 32 Инсафлы адамнынъ дудакълары хош лаф айта, яман адамнынъ агъзы исе – ялан. 42 11 11 1 Ялан теразеден РАББИ нефрет эте, догъру таштан исе разы къала. 2 Къопайлыкъ артындан – масхаралыкъ келе, алчакъ гонъюль иле – икмет. 3 Догъру адамларнынъ къусурсызлыгъы оларгъа ёл косьтере, къара юреклилернинъ айнеджилиги исе башларына ете. 4 Гъазап Куню байлыкъ ярдым этмез, инсафлыкъ исе олюмден къуртарыр. 5 Къусурсыз адамнынъ инсафлыгъы ёлуны тегизлей, яман адам исе яманлыгъындан йыкъылып тюшер. 6 Догъру адамнынъ инсафлыгъы оны къуртара, къара юрекли адамларны исе яман истеклери къолгъа ала. 7 Яман адам олер – умюти де кесилир, фена адамнынъ беклегенлери де гъайып олур. 43 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Инсафлы адам белядан къуртула, онынъ ерине беля яман адамнынъ башына тюше. 9 Аллагъа инанмагъан адам озь тилинен башкъа адамны гъайып этер, инсафлы адамларны исе бильги къуртарыр. 10 Инсафлы адамнынъ ишлери онъундан кельгенде – шеэр шенълене, яман адам гъайып олгъанда – адамлар къуванчнен къычыра. 11 Догъру адамларнынъ эйилиги шеэрни къура, яман адамларнынъ лафлары оны йыкъа. 12 Акъылдан эксик адам башкъа адамны ашалай, анълагъан адам исе сусып тура. 13 Ошек ташыгъан адам башкъасынынъ сырларыны ача, ишанчлы адам исе сырдаш ола. 14 Яхшы насиат эксик олса – халкъ гъайып олур, чокъ насиат олса исе – къуртурылыр. 15 Ябанджы адам ичюн кефиль олгъан адам озюне зарар кетире, «Келиштик!» демектен къачынгъан адам исе эсен-аман яшар. 44 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 16 Яхшы табиатлы апай шурет къазана, шефкъатсызлар исе байлыкъ алалар. 17 Мераметли адам озюнинъ джанына файда кетире, мераметсиз адам исе – зарар. 18 Яман адамнынъ къазанчы яландыр, акъикъатны сачкъан адам исе ишанчлы мукяфатны джыя. 19 Акъикъатен, инсафлыкъ – яшайыштыр, яманлыкъ этмеге ашыкъкъан адам исе олюмге ашыкъа. 20 Къара юрекли адамлардан РАББИ нефрет эте, ёллары къусурсыз адамлардан исе разы къала. 21 Керчектен, яман адам джезасыз къалмайджагъына баш бермек мумкюн, инсафлы адамларнынъ эвлятлары исе сагъ къуртурылыр. 22 Акъыл-ферасеттен эксик апайнынъ дюльберлиги – домуз бурнундаки алтын алкъа. 23 Инсафлы адамларнынъ истеклери яхшылыкънен бите, яман адамларнынъ умюти исе – Алланынъ гъазабынен. 45 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 24 Джан-юректен берген джумерт адамгъа даа чокъ бериле, ачкозь адамгъа исе ёкъсуллыкъ келе. 25 Джумерт адам боллукъта яшар, башкъасына сув ичирген адам сувсуз къалмаз. 26 Ашлыгъыны сакълап къойгъан адамны халкъ къаргъай, ашлыгъыны саткъанны исе – макътай. 27 Яхшылыкъкъа ынтылгъан разылыкъ къыдыра, яман къыдыргъаннынъ башына исе яманлыкъ тюшер. 28 Байлыгъына ишангъан йыкъылыр, инсафлы адамлар исе япракъ киби ешерир. 29 Къорантасыны йыкъкъан адамнынъ къысмети ель олур, ве ахмакъ – икметли адамнынъ къулу олур. 30 Инсафлы адамнынъ махсулы – омюр терегидир, икметли адам адамларнынъ юреклерини къазана. 31 Бу дюньяда инсафлы адам биле джезаланса, яман адам ве гунахкяр исе ондан бетер джезаланыр. 46 12 12 1 Огютни севген – бильгини севе, опькеден нефретленген – ахмакъ. 2 Яхшы адам РАББИнинъ огюнде разылыкъ къазана, яман ниетлери олгъан адамны исе РАББИ укюм этер. 3 Ич бир адам яманлыгъында къатты турмаз, инсафлы адамларнынъ темеллери йыкъылмаз. 4 Яхшы апай – акъайынынъ башына тадждыр, масхаралыкъ кетирген апай исе – кемиклеринде чюрюк киби. 5 Инсафлы адамлар адалет акъкъында тюшюне, яман адамларнынъ насиаты исе алдата. 6 Яман адамнынъ сёзлери – олюм къапкъаныдыр, догъруларнынъ айткъанлары исе озьлерини олюмден къуртара. 7 Яман адам йыкъыла ве ёкъ ола, инсафлы адамларнынъ эви исе йыкъылмайып тура. 47 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Адамны акъыл-ферасетине коре макътайлар, къара юрекли адамгъа исе нефретнен бакъалар. 9 Чокъ урьмет къазанмагъан, амма бир къулу олгъан адам озюни бай сайып, отьмекке мухтадж олгъан адамдан яхшыдыр. 10 Инсафлы адам айванларынынъ да къасеветини чекер, лякин яман адамнынъ мерамети биле – зулум. 11 Топрагъыны ишлеген адамнынъ ашы бол олур, бош шейлернинъ пешинден чапкъан адам исе акъылдан эксик. 12 Яман адам яман сачмаларынен тутмагъа истей, инсафлы адамларнынъ тамыры исе махсул осьтюре. 13 Яман адам ялан лафларынынъ къапкъанына тюше, инсафлы адам исе белядан къуртула. 14 Айткъан лафына коре адам яхшылыкъ тапа, япкъан ишлери онъа мукяфатнен къайта. 15 Ахмакънынъ ёлу озюне коре догърудыр, насиаткъа къулакъ аскъан адам исе икметлидир. 16 Ахмакъ гъазабыны бирден ача, зекялы адам исе джаны агъыргъаныны сакълай. 48 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Намуслы адам догърусыны айта, ялан шаатлыкъ эткен адам алдата. 18 Бошбогъазнынъ тили – къылыч киби кескиндир, икметли адамнынъ тили исе – дертке дерман. 19 Керчек сёзлернинъ омрю узакъ, ялан лафнынъ исе – къыскъа. 20 Яманлыкъны тюшюнген адамнынъ юреги къара, яхшылыкъ эткен адамнынъ юрегинде исе къуванч толып-ташар. 21 Догъру адамгъа бир зарар олмаз, яман адамнынъ башы исе белядан къуртулмаз. 22 РАББИ ялан айткъан дудакълардан нефретлене, догърусыны айткъан адамлардан исе разы къала. 23 Зекялы адам бильгисини сакълай, акъылсызнынъ юреги исе ахмакълыгъыны косьтере. 24 Ишкир къол падишалыкъ этер, тенбель къол исе салым берир. 25 Къасевет адамнынъ юрегини къырар, гузель сёз исе оны къувандырыр. 49 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 26 Инсафлы адам башкъасына ёл косьтере* яманларнынъ туткъан ёлу исе оларны адаштыра. 27 Тенбель къазан къайнатмаз, ишкирнинъ къысмети къыт олмаз. 28 Инсафлыкъ ёлу – яшайыштыр, ёлларында олюм ёкъ. * 12.26 Бу джум ле нинъ баш къа бир тер джи меси бой ле дир: «Инсафлы адам якъыныны анъла ма гъа ты ры ша». 50 13 13 1 Икметли огълан бабасынынъ огютини динълей, мыскъылджы исе опькеге къулакъ асмай. 2 Айткъан лафына коре адам яхшылыкъ тапа, къара юрекли олгъанлар исе яманлыкъ этип яшай. 3 Тилини туткъан джаныны сакълай, озь агъзыны кениш ачкъан исе гъайып олур. 4 Тенбельнинъ джаны мурадына етмез, ишкирнинъ джаны исе ач къалмаз. 5 Инсафлы адам ялан лафтан нефрет эте, яман адам исе озюни ашалап масхара эте. 6 Къусурсыз адамны ёлунда инсафлыкъ къорчалай, гунахкярны исе яманлыкъ ёкъ эте. 7 Бири, онынъ ич бир шейи олмагъанда, озюни бай деп тута, башкъасы, байлыгъы буюк олгъанда, озюни фукъаре деп тута. 8 Адамнынъ омрюни байлыкъ къорчалар, фукъаре исе ич бир телюкели сёз эшитмез. 51 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Инсафлы адамларнынъ чырагъы парлакъ яна, яман адамларнынъ чырагъы исе сёне. 10 Къопайлыкътан тек къавгъа чыкъа, акъыл танышмакътан исе – икмет. 11 Авадан кельген байлыкъ тез азлаша, тер тёкюлип джыйылгъан мульк исе чокълаша. 12 Бошуна чыкъкъан умют – юрек азабы, ерине кельген истек – омюр тереги. 13 Айтылгъан сёзге къулакъ асмагъан адам озюне зарар кетире, эмирлерден къоркъкъан исе бол къысмет алыр. 14 Икметли адамнынъ огреткени – омюр чокърагъыдыр, о, адамны олюм къапкъанындан узакълаштыра. 15 Акъыл-ферасет мерамет къазана, хиянетлик ёлу исе эляккъа алып кете. 16 Эр бир зекялы адам бильгинен арекет эте, акъылсыз адам исе ахмакълыгъыны косьтере. 17 Яман хаберджи белягъа огърай, ишанчлы эльчининъ элинде исе шифа. 52 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 18 Огютни терк эткен адамны ёкъсуллыкъ ве утанч беклей, тербиени алгъан адамгъа исе шан-шурет. 19 Ерине кетирильген истек джан ичюн шербет, акъылсыз адам ичюн исе яманлыкътан айырылмагъа – бир пис шей. 20 Икметли адамларнен акъыл танышкъан адам икметли олур, акъылсызларнен иш туткъан адам исе белягъа огърар. 21 Яманлыкъ гунахкярнынъ пешинден кетеята, инсафлы адамны исе яхшылыкъ къалдырмаз. 22 Яхшы адам торунларына къадар мирас къалдыра, гунахкярнынъ байлыгъы исе инсафлы адамлар ичюн сакъланып тутула. 23 Фукъаренинъ тарласы бол-берекетли олса да, адалетсизлик оны алып кетер. 24 Таякъны аджыгъан адам огълундан нефрет эте, огълуны севген исе оны гъайретнен тербиелей. 25 Инсафлы адам тойып ашай, яман адамнынъ къурсагъы исе ач къала. 53 14 14 1 Икметли апай эвини къура, Ахмакъ апай исе эвини озь къолунен урып йыкъа. 2 Догъру ёлдан кеткен адам РАББИден къоркъа, къыйыш ёлдан кеткен исе Ондан нефрет эте. 3 Ахмакънынъ агъзында гъурур къамчысыдыр, икметлининъ тили исе икметлини къорчалай. 4 Огюз олмаса, анбарлар бош къалыр, амма берекет кучьлю огюзлерден пейда олур. 5 Ишанчлы шаат ялан айтмаз, яланджы шаат исе дюнья ялан уйдурыр. 6 Мыскъылджы икметни къыдырса да, тапалмаз, акъыллы адам ичюн исе бильги къазанмакъ къолай. 7 Акъылсыз адамдан узакъ ол, онынъ агъзында бильги тапалмазсынъ. 8 Зекялы адамнынъ икмети – ёлуны анъламакътыр, акъылсызларнынъ ахмакълыгъы исе – алданмакътыр. 54 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 9 Ахмакълар гунанынъ устюнден кулелер, РАББИнинъ разылыгъы исе – догъру адамларнен. 10 Адамнынъ гъамыны тек юреги билир, озь къуванчыны да башкъасынен больмез. 11 Яман адамларнынъ эви харап олур, догъру адамларнынъ чадыры исе боллукъкъа толур. 12 Базы ёл адамгъа догъру киби корюне, амма онынъ сонъу – олюмдир. 13 Шакъылдап кульгенде биле юрек сызламакъ мумкюн, ве къуванчтан сонъ гъам кельмек мумкюн. 14 Ярамаз адам – туткъан ёлундан, яхшы адам да – озь ёлундан тояр. 15 Саде адам эр бир сёзге инаныр, зекялы адам исе эр аткъан адымына мукъайт олур. 16 Икметли адам мукъайт олып, яманлыкътан узакъ турар, акъылсыз исе гъафлетсиз алда хоразланыр. 17 Тез ачувлангъан адам ахмакълыкъ япмакъ мумкюн, лякин яман ниетлери олгъан адамдан эр кес нефрет эте. 55 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 18 Саде адамларнынъ мирасы – ахмакълыкътыр, зекялы адамларнынъ таджы исе – бильгидир. 19 Ярамай адамлар – яхшы адамларнынъ огюнде, яман адамлар – инсафлы адамларнынъ араба къапусы огюнде баш эгерлер. 20 Фукъареден досту биле нефрет эте, бай адамны исе чокъ адам севе. 21 Башкъа адамны ашалагъан гуна къазаныр, фукъареге мераметли олгъан исе бахтлы олур. 22 Яманлыкъ япмагъа тюшюнген адам ёлдан урулыр, амма яхшылыкъ япмагъа тюшюнген адамнен мерамет ве садыкълыкъ олур. 23 Эр бир агъыр иш келир кетире, амма бошбогъазлыкъ – тек ёкъсуллыкъны! 24 Икметлилернинъ таджы – оларнынъ байлыгъы, амма акъылсызларнынъ ахмакълыгъы – тек ахмакълыкъ! 25 Ишанчлы шаат джан къуртара, яланджы шаат исе хиянетлик эте. 26 РАББИден къоркъу – акъикъий къорчалавдыр, Озюнинъ балаларына О – яхшы къоралангъан ердир. 56 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 27 РАББИден къоркъу – омюр чокърагъыдыр, о, адамны олюм къапкъанларындан къуртара. 28 Халкънынъ чокълугъы – падишанынъ шуретидир, халкъы ёкъ олса эгер, укюмдаргъа белядыр. 29 Чокъ сабырлы адам чокъ анълагъандыр, тез ачувлангъан исе ахмакълыгъыны косьтере. 30 Джан раатлыгъы – беден сагълыгъыдыр, пахыллыкъ исе – кемиклернинъ чюрюклигидир. 31 Фукъарени къыйнагъан адам Яратыджыгъа къаршы чыкъа, Алланы севип-сайгъан исе ёкъсулгъа къол узата. 32 Яман адамнынъ башына озь яманлыгъы тюшер, инсафлы адамнынъ исе ольгенде биле сыгъынаджакъ ери бар. 33 Икмет анълагъан адамнынъ юрегинде яшай, акъылсызларнынъ арасында биле оны билелер. 34 Инсафлыкъ миллетни юксельте, гуналар исе оны масхара эте. 35 Акъыл-ферасетли къулунен падишанынъ разылыгъы, масхаралыкъ япкъан къулгъа исе – онынъ гъазабы. 57 15 15 1 Йымшакъ джевап гъазапны ятыштырыр, акъаретли сёз исе ачув къозгъар. 2 Икметли адамнынъ тили бильги айтар, акъылсызнынъ агъзындан исе тек ахмакълыкъ чыкъар. 3 РАББИнинъ козю эр бир ерни корер, эм яхшы, эм яман адамны. 4 Юваш тиль – омюр тереги, алдатыджы сёз – рухнынъ элягы. 5 Ахмакъ бабасынынъ огютини урьмет этмез, опькеге къулакъ аскъан исе зекялы олур. 6 Инсафлы адамнынъ эвинде буюк байлыкъ, яман адамнынъ келири исе беля кетире. 7 Икметлининъ тили бильги даркъатар, акъылсызлар исе ойле япмаз. 8 Яман адамларнынъ къурбанындан РАББИ нефретленир, догъру адамларнынъ дуасындан исе разы къалыр. 58 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 9 Яман адамнынъ ёлундан РАББИ нефретленир, инсафлыкъ ёлуны туткъан адамны исе север. 10 Ёлны къалдыргъангъа – къатты джеза, опькеден нефрет эткен олер. 11 О бир дюнья ве эляк дияры – РАББИнинъ огюнде ачыкъ, адамнынъ юреги Онынъ ичюн сыр олурмы? 12 Мыскъылджы оны опькелегенлерни севмей, икметли адамларгъа о бармаз. 13 Юрек къуванчы адамнынъ бетини ачар, юрек дерди исе рух сёндюрир. 14 Акъыллы юрек бильги къыдырар, акъылсыз исе ахмакълыкънен бесленир. 15 Заваллынынъ эр куню – гъам-къасевет, бахтлыда исе эр заман той-зияфет. 16 Факъыр олып да, РАББИден къоркъмакъ, бай олып да, къайгъы-къасевет ичине яшамакътан яхшыдыр. 17 Севги толу емиш ашы, нефрет толу семиз бузав этинден яхшыдыр. 59 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 18 Тез ачувлангъан адам ара бозар, сабырлы исе къавгъаны ятыштырыр. 19 Тенбельнинъ ёлу тикен толудыр, догъру адамнынъ ёлу исе кениш ве тер-тегиздир. 20 Икметли огълан бабасыны къувандырыр, акъылсыз огълан исе анасыны саймаз. 21 Акъылдан эксик адам ахмакълыгъына къуваныр, анълагъан адам исе догъру ёлдан кетер. 22 Адам акъыл танышмаса – иши фена чыкъар, акъыл огреткенлерге къулакъ асса эгер – мурадына етер. 23 Джевап берип олгъан адам къуваныр, вакътында айтылгъан сёз пек гузельдир. 24 Омюр ёлу акъыл-ферасетли адамны юкъарыгъа алып кете ве о бир дюньядан узакълаштыра. 25 РАББИ кибирлилернинъ эвини харап этер, тул апайнынъ сынъырыны исе къуветлендирир. 26 Яманнынъ фикиринден РАББИ нефретленир, темиз юрекли адамларнынъ сёзлеринден исе разы къалыр. 60 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 27 Акъчагъа ачкозьленген эвини йыкъар, къапарлардан нефретленген исе раат яшар. 28 Инсафлы адам джевап акъкъында тюшюнир, яман адамнынъ агъзы исе яманлыкъ сачар. 29 Яман адамлардан РАББИ пек узакътыр, инсафлыларнынъ дуаларыны исе эшитир. 30 Ярыкъ козьлер юрек къувандырыр, хайырлы хабер де кемиклерни къавий этер. 31 Омюрнинъ тербиесине къулакъ аскъан адам икметли адамларнынъ арасында олур. 32 Огютни ред эткен адам джанына зарар кетирир, опькеге къулакъ аскъан акъыл къазаныр. 33 РАББИ къоркъусы икметке огретир, ве шуретнинъ огюнден алчакъгонъюллик келир. 61 16 16 1 Юрек ниетлери – адамдандыр, тильнинъ джевабы исе – РАББИдендир. 2 Адам озюнинъ эр япкъаныны догъру саяр, лякин РАББИ адамнынъ джаныны сынар. 3 Эр бир ишинъни РАББИге ташла, сонъ ниетлеринъе етерсинъ. 4 РАББИ япкъан эр шейнинъ озь макъсады бар, яман адамны биле беля куню ичюн азырлады. 5 Кибирли юректен РАББИ нефретленир, керчектен де, о джезасыз къалмаз. 6 Мерамет ве садыкълыкъ къабааттан арындыра, РАББИден къоркъу белядан къуртара. 7 Адам туткъан ёлундан РАББИ разы олса, душманларыны биле онен барыштыра. 8 Инсафлыкънен къазанылгъан аз шей, адалетсизликнен къазанылгъан буюк келирден яхшыдыр. 62 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 9 Адам юрегинде кетеджек ёлны тюшюнир, лякин адымларыны РАББИ идаре этер. 10 Падишанынъ агъзындан чыкъкъан лаф элялдыр, макеме эткенде, о янъылмаз! 11 Догъру теразе ве къантар – РАББИден, чантадаки эписи ташлар да – Ондан. 12 Падишалар яманлыкъ япмакътан нефретленир, чюнки тахт инсафлыкъта къатты турар. 13 Падиша инсафлы дудакълардан разы къалыр, догърусыны айткъан адамны о север. 14 Падишанынъ гъазабы – олюм хаберджиси, лякин икметли адам оны ятыштырыр. 15 Падишанынъ ачыкъ бакъышында – омюр, онынъ разылыгъы – ягъмур кетирген булут кибидир. 16 Икмет саиби олмакъ – алтындан, акъыл саиби олмакъ – кумюштен яхшыдыр. 17 Догъру адамларнынъ кениш ёлу – яманлыкътан узакъ турмакъ, ёлуна мукъайт олгъан адам джаныны къорчалар. 63 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 18 Кибир артындан – эляк, къопайлыкъ артындан – йыкъылув келир. 19 Ювашларнен берабер алчакъгонъюлли олмакъ кибирлернен берабер гъаниметни пайлаштырмакътан яхшыдыр. 20 Ишини акъыл-ферасетнен тюшюнген адам яхшылыкъ корер, РАББИге ишангъан бахтлы олур. 21 Икметли адам анълагъан деп айтылыр, татлы лаф да огреткеннинъ кучюни арттырыр. 22 Акъыл-ферасет, саиби ичюн – омюр чокърагъы, ахмакънынъ тербиеси исе – ахмакълыкъ. 23 Икметли юрек адамнынъ агъзына ферасет бере ве дудакъларында огренюв арттыра. 24 Гузель сёзлер – солакъ балы киби, джан ичюн – эльва, беден ичюн – шифа. 25 Базы ёл адамгъа догъру деп корюне, амма онынъ сонъу – олюмдир. 26 Чалышкъан адам нефиси ичюн чалыша, чюнки ашамакъ истеги оны айдай. 64 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 27 Ярамай адам яманлыкъ тюшюне, онынъ лафы – якъып-йыкъкъан алев кибидир. 28 Хиянет тюшюнген адам къавгъа чыкъарыр, ошекчи достларнынъ араларыны бозар. 29 Къара юрекли адам башкъасыны ёлдан ура ве яман ёлгъа къоя. 30 Козьлерини къыпкъан адам хиянетлик тюшюне, агъзыны къыйыштыргъан адам яманлыкъ япа. 31 Чаларгъан сач – шурет таджыдыр, о – инсафлы яшайышнынъ нетиджесидир. 32 Чокъ сабырлы адам – къарамандан яхшыдыр, озюни туткъан адам – шеэрни басып алгъандан хайырлыдыр. 33 Адам джереп ташыны ата, амма онынъ косьтергени РАББИден келе. 65 17 17 1 Тынчлыкъ ичинде бир къаткъан тилим отьмек, къавгъа-дава ичинде буюк тойгъа толу эвден яхшыдыр. 2 Акъыл-ферасетли къул эфендисининъ масхаралыкъ япкъан огълуна эфендилик этер, онынъ агъа-къардашларынен берабер мирастан пай алыр. 3 Алтын – оджакъта, кумюш – иритильгенде сыналыр, юрекни сынагъан исе – РАББИдир. 4 Яман адам яман лафкъа къулакъ аса, яланджы йыкъыджы лафларны динълей. 5 Фукъарени ашалагъан онынъ Яратыджысыны акъаретлей, белянынъ устюнден кульген джезасыз къалмаз. 6 Къарт адамларнынъ таджы – торунларыдыр, балаларнынъ шурети – ана-бабаларыдыр. 7 Будалагъа гузель лафлар ярашмаз, ондан бетер мырзагъа – ялан лафлар. 66 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 8 Къапар берген адам ичюн онынъ бахшышы – тылсымлы таш кибидир, къайда айланмаса – эр ерде о онъар. 9 Севги къыдыргъан къабаатны багъышлар, оны кене хатырлагъан исе достуны узакълаштырыр. 10 Анълагъан адамны опькелемек, акъылсызгъа юз таякъ урмакътан яхшыдыр. 11 Арабозар тек яманлыкъ къыдыра, онъа къаршы мераметсиз мелек ёлланыр. 12 Яврусындан айырылгъан аювны расткетирмек, акъылсызны ахмакълыгъында расткетирмектен яхшыдыр. 13 Эгер адам яхшылыкъкъа яманлыкъ къайтарса, онынъ эви белядан къуртулмаз. 14 Къавгъанынъ башланувы сув акъувына ошай. Беля чыкъмаздан эвель, къавгъаны токътат. 15 Эм яманны акълагъан, эм инсафлыны къабаатлагъан адамдан РАББИ нефретлене. 67 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 16 Акъылсызгъа хазинеден не файда? Икметни акъчагъа сатын алмагъа онынъ акъылы ёкътыр. 17 Дост эр вакъыт севе, беля заманында ярдым этмек ичюн агъа-къардаш догъа. 18 Акъылдан эксик адам къол узатып, башкъа адам ичюн кефиль ола. 19 Исьянны севген къавгъаны север, къапусыны юксек къургъан адам йыкъылмагъа къыдыра. 20 Къара юрек яхшылыкъ тапмаз, яланджы тиль де белягъа огърар. 21 Акъылсыз огъланны тапкъан ана кунь корьмез, будаланынъ бабасы да къуванмаз. 22 Юрек къуванчы – гузель шифа, тюшкюн рух исе беденни къурутыр. 23 Яман адам гизлиден къапар ала ве адалетнинъ ёлуны боза. 24 Акъыллы адам икметтен козюни алмаз, акъылсыз исе бакъышыны дюньянынъ эр ерине ташлар. 68 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 25 Акъылсыз огълан – бабасынынъ дерди, оны догъгъан ананынъ да кедери. 26 Эм къабаатсыз адамны къабаатламакъ, эм мырзаны, догърусыны айткъаны ичюн, урмакъ – яхшы дегильдир. 27 Бильгили адам бошуна лаф сатмаз, анълагъан адам да тынч юреклидир. 28 Ахмакъ биле индемегенде икметли сайылмагъа мумкюн, агъзыны къапаткъан да анълагъан олып корюнир. 69 18 18 1 Озь истегини къыдыргъан адам башкъаларындан айырыла, эр бир акъыл-идракълы шейге къаршы чыкъа. 2 Акъылсыз адам бир шейни анъламакътан озюни акъыллы этип косьтермеге бегенир. 3 Яманлыкънынъ артындан – нефрет, айыпнынъ артындан – масхаралыкъ келир. 4 Адамнынъ агъзындан чыкъкъан сёз – терен сув, икметнинъ чокърагъы – сув акъымы. 5 Яман адамгъа яхшы бакъмакъ да, инсафлы адамгъа адалетни бермемек де ямандыр! 6 Акъылсызнынъ тили къавгъагъа ёл ача, дудакълары да котек чагъыра. 7 Акъылсызнынъ агъзы – онынъ элягы, дудакълары да – джанына къапкъан. 8 Ошекчининъ лафы – пек лезетли тилимлер кибидир, олар адамнынъ ичине тез кирелер. 9 Тенбель йыкъыджы адамгъа къардаштыр. 70 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 10 РАББИнинъ ады – къатты къаледир, инсафлы адам онъа чапа ве онда хавфсызлыкъта тура. 11 Байнынъ малы-мулькю – онынъ пекитильген къалеси, тасавурында юксек дивар киби корюне. 12 Йыкъылмакътан эвель кибирли юрек озюни юксельте, алчакъгонъюллик артындан исе шурет келе. 13 Динълемезден джевап бермек – акъылсызлыкъ ве масхаралыкътыр! 14 Адамнынъ руху хасталыкъкъа даянар, руху сёнюк олса эгер, оны насыл кечирир? 15 Анълагъан акъыл-бильги топлай, икметлининъ къулагъы да бильги къыдыра. 16 Берильген бахшыш адамгъа ёл ачар ве буюк инсанларнынъ огюне алып барар. 17 Давада биринджи айткъан акълы корюнир, лякин башкъасы келип оны сынар. 18 Атылгъан джереп даваны токътатыр ве кучьлю адамларнынъ къавгъасыны чезер. 71 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 19 Ынджытылгъан къардаш пекитильген шеэрден къавийдир, къавгъа да къаледе къапу мандалы кибидир. 20 Агъзындан чыкъкъан лафынен адам къурсагъыны тойдурыр, тилинен не къазанса, оны ашар. 21 Эм олюм, эм яшайыш тильге бойсунар, оны севген махсулындан ашар. 22 Апайны тапкъан яхшылыкъ тапа ве РАББИнинъ разылыгъыны къазана. 23 Ёкъсул ялварып сорай, бай исе къаба джевап къайтара. 24 Досту чокъ олгъан адам эляк олур, амма бир достнынъ севгиси къардашнынъ севгисинден къавий ола. 72 19 19 1 Къусурсыз яшагъан фукъаре яланджы акъылсыздан яхшыдыр. 2 Адамгъа бильгисиз олмагъа яхшы дегиль, ашыкъкъан аякълар ёлдан урулырлар. 3 Адамнынъ ахмакълыгъы онынъ ёлуны къыйыш эте, юреги де РАББИге къаршы гъазаплана. 4 Зенгинлик чокъ дост къоша, фукъарени исе бир досту биле ташлай. 5 Яланджы шаат джезасыз къалмаз, ялан айткъан адам да къуртулып оламаз. 6 Чокъ адам мырзаларнынъ мераметини къыдыра, ве бахшыш берген адамнынъ досту олмагъа эр кес тырыша. 7 Фукъареден эписи агъа-къардашлары нефрет эте, достлары да олардан бетер ондан узакълаша. Оларнен лаф этмеге фукъаре ашыкъа, лякин оларнынъ эсери биле къалмады. 73 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Акъыл къыдыргъан адам джаныны севе, анъламагъа тырышкъан яхшылыкъ тапа. 9 Яланджы шаат джезасыз къалмаз, ялан айткъан да ёкъ олур. 10 Акъылсызгъа гузель яшамагъа яхшы дегиль, къулгъа башлыкъларгъа укюм этмек ондан да бетер. 11 Акъыл-ферасет адамгъа тез ачувланмагъа бермей, башкъасынынъ къабаатыны багъышламакъ исе онъа шурет кетире. 12 Падишанынъ гъазабы арсланнынъ окюригине ошай, онынъ разылыгъы исе отнынъ устюнде чыкъ кибидир. 13 Акъылсыз огълан – бабасынынъ башына беля, къавгъаджы апай исе токътамайып тамлагъан сув кибидир. 14 Эв ве байлыкъ – ана-бабадан мирастыр, акъыл-ферасетли апай исе – РАББИдендир. 15 Тенбеллик терен юкъугъа далдыра, иштен къачкъан адам да ач къала. 16 Эмирлерни туткъан адам джаныны къорчалар, кеткен ёлуны тюшюнмеген исе ёкъ олур. 74 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Фукъарени аджыгъан адам РАББИге борджкъа бере, РАББИ де онынъ яхшылыгъыны къайтарыр. 18 Умют олгъаны къадар огълунъны тербиеле, амма онынъ олюмини истеме. 19 Тез гъазаплангъан адам джезасыны чексин, оны бир кере къуртарсанъ, кене шуны япмагъа керек олурсынъ. 20 Акъыл огреткенлерине къулакъ ас, огютни къабул эт ве сонъра икметли олурсынъ. 21 Адамнынъ юрегинде чокъ ниет бар, лякин РАББИнинъ мурады ерине келир. 22 Адамнынъ садыкълыгъы пек къыйметлидир, фукъаре де яланджыдан яхшыдыр. 23 РАББИден къоркъкъан адам омюрни ала, тойып ашай ве раат юкълай, яманлыкъ онъа кельмей. 24 Тенбель ашкъа батыргъан къолуны агъзына къайтармагъа биле эринир. 25 Мыскъылджыны джезаласанъ, саде адамлар зекялы олур, 75 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР анълагъан адамны опькелесенъ исе, о, бильгисини арттырыр. 26 Бабасына къол котерген ве анасыны эвден къувгъан огълан – къоранта ичюн айып ве масхаралыкътыр. 27 Огълум! Огютни динълемесенъ, бильги сёзлеринден узакълашырсынъ. 28 Ярамай шаат адалетни мыскъыллай, яманларнынъ агъзы исе яланны юта. 29 Мыскъылджылар ичюн джезалар, акъылсызларнынъ сырты ичюн котек азырдыр. 76 20 20 1 Шарап мыскъыллай, ички кучьлю сеснен къычыра, оларнынъ артындан эр бир кеткен адам икметли дегиль! 2 Падишанынъ гъазабы арсланнынъ окюригине ошай, оны ачувлаткъан озь джанына зарар кетире. 3 Къавгъадан къачынмакъ адам ичюн шуреттир, эр ахмакъ исе тартышмагъа азырдыр. 4 Тенбель озь вакътында сюрмей, оракъ вакъты кене кельгенде, бир шей тапмай. 5 Адамнынъ ниетлери онынъ юрегинде терен сувлар киби, лякин анълагъан адам оларны ондан чекип чыкъарыр. 6 Чокъ адам озь садыкълыгъы акъкъында къопайып айта, лякин керчектен ишанчлы адамны ким тапып олур? 7 Инсафлы адам къусурсыз яшай, онынъ огъуллары бахтлыдыр! 77 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Макеме тахтында отургъан падиша козьлеринен эр бир яман шейни бир къачырмай корер. 9 «Юрегимни темизледим, гуналарымдан арындым», – ким айтып олур? 10 РАББИ эм ялан теразеден, эм догъру олмагъан ташлардан, – экисинден нефрет эте. 11 Япкъанлары темизми, догърумы олгъанына коре, йигит эткен ишлеринден белли олур. 12 Эм эшиткен къулакъны, эм корьген козьни – экисини яраткъан РАББИдир! 13 Юкъу севсенъ – ёкъсул олурсынъ, козь юммасанъ – ашынъ бол олур. 14 Сатын алгъан адам: «Бир шейге ярамаз, бир шейге ярамаз», – айтар, лякин алып кеткен сонъ макътаныр. 15 Дюньяда алтын ве чокътан-чокъ къыйметли ташлар бардыр, лякин бильгили агъыз олардан паалыдыр. 16 Ал онынъ урбасыны, чюнки о, ябанджы ичюн кефиль олды, чет адам ичюн залог ал. 78 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Алдавнен къазанылгъан отьмек башта адамгъа татлы корюнир, лякин сонъундан о, агъзында ташчыкъларгъа айланыр. 18 Акъыл танышкъанда ниетлер ерине келир, бойлеликнен, насиатны динълеп, дженк эт. 19 Ошек ташыгъан адам сыр ачар, бошбогъаздан узакъ тур. 20 Ана-бабасыны къаргъагъан адамнынъ чырагъы гедже къаранлыгъынен сёнер. 21 Тез алынгъан мирас сонъундан берекетли олмаз. 22 «Япкъан яманлыкъны къайтарырым», – деме, РАББИге ташла, о, сени къорчалар. 23 РАББИ ялан ташлардан нефрет эте, ялан теразе де – яхшы дегиль. 24 Адамнынъ адымларыны РАББИ догърулта, ойле олса, туткъан ёлуны адам насыл анълап олур? 25 Ашыкъып этильген ант ве тюшюнмейип берильген адакъ – адам ичюн къапкъандыр. 79 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 26 Икметли падиша яман адамларны савурыр, оларны арман копчегинен эзип ташлар. 27 Адамнынъ руху – РАББИнинъ нурудыр, о, юрекнинъ теренликлерини сынай. 28 Мерамет ве садыкълыкъ падишаны къорчалай, акъикъатнен о, таджыны тута. 29 Яш огъланларнынъ шурети – кучьте, къарт адамларнынъ шерефи – чаларгъан сачта. 30 Котек ашагъан адамнынъ яралары яманлыкътан арындырыр, ве домпузлама юрекнинъ теренликлерини тюзетир. 80 21 21 1 Падишанынъ юреги РАББИнинъ элиндедир, акъымдаки сув киби, оны истегени киби чевирир. 2 Адам озюнинъ эр алгъан ёлуны догъру саяр, амма РАББИ адамларнынъ юреклерини сынар. 3 Инсафлы ве адалетли шейлерни япмакъ РАББИнинъ огюнде къурбандан яхшыдыр. 4 Козьлернинъ кибирлиги, юрекнинъ магърурлыгъы, яманларнынъ нуру – гунадыр. 5 Ишкир адамнынъ тюшюнгени оны боллукъкъа алып кетирир, эр бир ашыкъыш исе адамны ёкъсул этер. 6 Ялан тильнен къазанылгъан байлыкъ – тез гъайып олгъан думан, олюм тузагъыдыр. 7 Яман адамларнынъ зорбалыгъы оларны гъайып этер, чюнки олар адалетни ред эттилер. 8 Къабаатлы адамнынъ ёлу къыйыш, къабаатсызнынъ япкъанлары исе дос-догърудыр. 81 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Таваннынъ бир кошечигинде отурмакъ къавгъаджы апайнен эвде яшамакътан яхшыдыр. 10 Яман адамнынъ джан истеги – яманлыкътыр, досту биле онынъ козюнде мерамет тапамаз. 11 Мыскъылджыны джезаласалар, саде адам икмет топлай, акъыл-ферасетли адамгъа бир шей анълатсалар, о, бильгини джыя. 12 Инсафлы адам яманларнынъ эвине анълайышнен бакъа ве оларнынъ белягъа тюшкенини коре. 13 Фукъаренинъ къыяметине къулакъ къапаткъан, бир кунь ола озю къыямет къопарыр, лякин онъа кимсе джевап бермез. 14 Гизли берильген бахшыш – гъазапны, къоюнгъа сокъулгъан къапар исе – къызгъын ачувны ятыштыра. 15 Адалет ерине кельсе – инсафлы адам къуваныр, яман адам исе дешет тюбюне къалыр. 16 Акъыл-ферасет ёлундан узакълашкъан адам олюлернинъ топлашувында тынчлыкъ тапар. 82 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Шенълик севген ёкъсуллыкъ корер, шарапнен зейтюн ягъыны севген зенгин олмаз. 18 Догъру адам ичюн одеме – яман адам, догърусыны айткъан адам ичюн одеме – къара юрекли адам. 19 Сахрада отурмакъ джарис ве къавгъаджы апайнен яшамакътан яхшыдыр. 20 Икметли адамнынъ эви паалы шейлерге ве зейтюн ягъына толудыр, акъылсыз исе бутюн малыны тез юта. 21 Инсафлыкъкъа ве садыкълыкъкъа ынтылгъан адам яшайыш, инсафлыкъ ве шурет тапар. 22 Икметли адам къараманларнынъ шеэрине кире, олар ишангъан къалени йыкъа. 23 Агъзыны ве тилини туткъан адам башыны белядан къуртара. 24 Кибирли ве магърурлы адамнынъ ады – мыскъылджы, къызгъын кибирлигинде арекет эте. 25 Тенбельнинъ нефисхорлыгъы оны ольдюрир, чюнки къоллары чалышмагъа истемез. 83 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 26 Кунь-куньден истеклеринден джаны яна, инсафлы адам исе аджымайып бере. 27 Яман адамларнынъ чалгъан къурбаны пистир, къара ниетнен чалынгъан къурбан ондан бетердир. 28 Ялан айткъан шаат ёкъ олур, дикъкъатнен динълеген адамнынъ айткъаны исе олур. 29 Яман адам озюни кибир тута, догъру адам исе озь ёлунда къатты тура. 30 Адамларнынъ икмети, анълайышы, насиаты – РАББИнинъ огюнде бош ер. 31 Атны дженк ичюн азырларлар, гъалебе исе РАББИдендир. 84 22 22 1 Яхшы ад – буюк байлыкътан, урьмет де – кумюш ве алтындан яхшыдыр. 2 Зенгин ве ёкъсул ян-янаша туралар: экисини РАББИ яратты. 3 Зекялы адам келеяткъан беляны коре ве сакълана, саде исе, огге атылып, зарарлана. 4 Алчакъгонъюлликнинъ ве РАББИ къоркъусынынъ пешинден зенгинлик, шурет ве яшайыш келир. 5 Къара юрекли адамнынъ ёлу тикен ве къапкъан толудыр, джанына мукъайт олгъан адам ондан узакълашыр. 6 Огъланны башындан догъру ёлгъа къой, къартайгъан сонъ да ондан таймаз. 7 Зенгин адам фукъаренинъ саиби олур, борджкъа алгъан – борджкъа бергеннинъ къулу олур. 8 Адалетсизлик сачкъан – беля джыяр, онынъ гъазабындан бир шей биле къалмаз. 85 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Джумерт адам яхшы бахшышлар алыр, чюнки о, отьмегинден фукъареге узата. 10 Мыскъылджыны къуваласанъ, къавгъа битер, даванен сёгюнч де сонъуна етер. 11 Юрек темизлигини севген адам гузель лаф эте ве падишанынъ достлугъыны къазаныр. 12 РАББИ бильгини къорчалар, къара юреклининъ сёзлерини исе силип ташлар. 13 «Тышарыда арслан бар! Сокъакъкъа чыкъсам, мени парчалар!» – дей тенбель. 14 Башкъасынынъ апайынынъ агъзы – тюпсюз чукъур, РАББИнинъ гъазабына огърагъан анда тюшер. 15 Огъланнынъ юреги ахмакълыкъкъа толу, амма тербие таягъы оны узакъ къувар. 16 Байлыгъыны арттырмакъ ичюн фукъаренинъ джаныны агъырткъан да, зенгин адамгъа бахшыш берген адам да ахыр-сонъу ёкъсуллыкъта олур. 17 Къулакъ асып, икметли адамларнынъ сёзлерини динъле, 86 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ юрегинъ бильгиме дикъкъат этсин. 18 Айткъанларымны ичинъде сакъласанъ, бахтлы олурсынъ, олар эр вакъыт агъзынъда азыр олурлар. 19 Сен РАББИге ишанар деп, мен бугунь оларны санъа огретем. 20-21 Акъикъатны бильдирмек ичюн, мен санъа насиаткъа ве бильгиге толу отуз ибаре яздым. Сонъ сен сени ёллагъанларгъа догъру джевап кетире билирсинъ. 22 Ёкъсулны, фукъаре олгъаны ичюн, сыдырма, шеэрнинъ араба къапусы янында заваллынынъ джаныны агъырттырма, 23 чюнки РАББИ оларнынъ давасыны чезер ве оларгъа залым эткен адамларнынъ джаныны алыр. 24 Ачувлы адамнен дост олма, тез къызгъан адамгъа ёлдаш олма. 25 Ёкъса оларнынъ ёлуна тюшип, джанынъа къапкъан къоярсынъ. 26 Башкъасынынъ борджу ичюн къол берип, кефиль олмакътан къачын. 27 Борджны къайтармакъ ичюн акъчанъ олмаса, яткъан тёшегинъни биле тартып чыкъарырлар. 28 Баба-деделеринъ кечирген эски сынъырнынъ ерини денъиштирме. 87 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 29 Ишини усталыкънен эткен адамны корьдинъми? О, адий адамлар огюнде турмаз, падишаларнынъ огюнде турар. 88 23 23 1 Акимдарнен ашамагъа отургъанда, огюнъде олгъанына дикъкъат эт. 2 Буюк нефисинъ олса, агъзынъа сынъыр къой. 3 Онынъ лезетли аш-сувларыны истеме, чюнки о – алдатыджы аш. 4 Нефисхор олып зенгинликни топлама, ойле тюшюнме биле. 5 Энди байлыкъ корьдим дегенде – о ёкъ олур, чюнки къанатланып, къартал киби, кокке учар. 6 Къытмыр адамнынъ софрасындан ашама, онынъ лезетли ашларыны истеме, 7 чюнки онынъ озю, тюшюнджелери киби, къарадыр. «Аша, ич», – айтыр санъа, лякин юреги сеннен дегильдир. 8 Ашагъан кесекни къусарсынъ, гузель сёзлеринъ де бошуна кетер. 9 Акъылсызнен лаф этме, чюнки о, сенинъ акъыллы сёзлеринъни бир шей ерине корьмез. 89 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 10 Эвельде кечирильген сынъырларнынъ ерини денъиштирме, оксюзлернинъ тарлаларына да кирме. 11 Чюнки оларнынъ Къоруйыджысы кучьлюдир, ве оларнынъ давасыны санъа къаршы О, чезер. 12 Огютке юрегинънен янаш, акъыллы сёзлерге де къулакъ ас. 13 Огъланны тербиесиз къалдырма, оны таякънен котеклесенъ, о ольмез. 14 Оны таякънен урсанъ да, джаныны о бир дюньядан къуртарырсынъ. 15 Огълум, эгер юрегинъ икметли олса, меним юрегим де къуваныр. 16 Дудакъларынъ догърулыкъ айткъанда, джан-юректен севинирим. 17 Юрегинъ гунахкярларны пахылламасын, амма даима РАББИден къоркъсун, 18 чюнки керчектен де, бир келеджегинъ бар, умютинъ де кесильмез. 19 Огълум, динъле ве икметли ол, юрегинъни догъру ёлгъа къой. 20 Шарап севген ичкиджилернинъ ве этке къарарсыз быкъкъанларнынъ арасында олма, 21 чюнки саргъушларнен ачкозьлер ёкъсуллашыр, тенбеллик де адамнынъ устюне йыртыкъ урба кийдирир. 90 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 22 Санъа омюр берген бабанъны динъле, ананъ къартайгъан сонъ, оны унутма. 23 Акъикъатны сатын ал да, икметни, огютни, акъылны сатма. 24 Инсафлы адамнынъ бабасы пек къуваныр, икметлиге омюр берген адам да шенъленир! 25 Ана-бабанъ къувансын, сени тапкъан ананъ севинсин! 26 Огълум! Мени бутюн юрегинъден динъле, кеткен ёлумдан козюнъни алма. 27 Фаише – терен чукъурдыр, башкъасынынъ апайы – тар къуюдыр. 28 О, бир айдут киби сакъланып отура да, адамларнынъ арасында къара юреклилернинъ сайысыны арттыра. 29 Ах-вах чеккен ким? Къавгъалашкъан ве шикяетленген ким? Бош ерде яралангъан ким? Козю къангъа толгъан ким? 30 Шарап башына отурып ичип-шишленген адам, чешит-тюрлю къокъулы шарапларны къыдыргъан инсан! 31 Шарапнынъ къырмызы ренкине, онынъ къаде ичинде ойнагъанына, богъаздан ашагъы енгиль кеткенине бакъма. 32 Сонъунда йылан киби тишлер, зеэрли йылан киби чакъар, 33 козьлеринъ де башкъаларынынъ апайларына бакъмагъа башлар, 91 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР акъылынъа да куфюр шейлер келип башлар, 34 денъизнинъ ортасында яткъан киби, геми дирегининъ тёпесинде юкълагъан киби олурсынъ. 35 «Мени урдылар, – дерсинъ, – агъры олмады, домпузладылар мени – ич бир шейни дуймадым! Уянгъандан сонъ, кене ичмеге къыдыраджагъым». 92 24 24 1 Яман адамларны пахыллама, оларнен берабер олмагъа истеме. 2 Чюнки оларнынъ юреклери зорбалыкъ акъкъында тюшюнелер, дудакълары беля акъкъында лаф этелер. 3 Эв икметнен къурулыр ве анълайышнен темеллешир. 4 Бильги эвнинъ козьлерини паалы ве аджайип шейлерге толдурыр. 5 Икмет саиби кучьлюдир, бильгили адам кучь-къуветлидир. 6 Онынъ ичюн насиаткъа къулакъ асып дженк эт, акъыл огреткен адамлар чокъ олса, енъерсинъ. 7 Ахмакъ ичюн икмет чыкъып оламайджакъ юксекликтедир, шеэрнинъ араба къапусы янында о, агъзыны ачмаз. 8 Къара ниетли адамгъа «беля кетириджи» дерлер. 9 Ахмакънынъ япкъанлары – гунадыр, адамлар мыскъылджыдан нефрет этелер. 93 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 10 Агъыр куньлерде рухтан тюшсенъ, кучюнъ аз демектир. 11 Олюм панджасына тюшкен адамларны къуртар, олюмге кеткенлерни къорчаламакътан къачма. 12 Сен: «Биз буны бильмедик де», – айтарсынъ да, лякин инсанларнынъ юреклерини Сынагъан эписини анълай, джанынъны Къорчалагъан эр бир шейни биле ве эр кеснинъ акъкъыны бере. 13 Огълум, бал аша, чюнки о, лезетлидир, солакъ балы тамагъынъ ичюн татлыдыр. 14 Икмет де джанынъ ичюн тамам ойледир. Икметни тапсанъ, келеджегинъ олур, умютинъ де кесильмез. 15 Эй, яман адам, инсафлы адамнынъ эвине къаршы сакъланып ятма, раатлангъан ерини ёкъ этме, 16 чюнки инсафлы адам еди кере йыкъылса, эписи бир аякъкъа турар, яман адам исе бир сюрюнгенде турамаз. 17 Душманынъ йыкъылгъанда, къуванма, о сюрюнгенде, юрегинъ севинмесин. 18 Ёкъса буны корьген РАББИ мемнюн къалмаз, душманынъа къаршы олгъан гъазабы да ятышыр. 94 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 19 Яманлыларгъа къаршы ачувланма, ярамай адамларны пахыллама, 20 чюнки яманлыкънынъ келеджеги ёкъ олур, ярамай адамларнынъ чырагъы сёнип кетер. 21 Огълум, РАББИден ве падишадан къоркъ, фикирлерини тез денъиштирген адамларнен берабер олма. 22 Чюнки олардан кельген фелякет апансыздан келир, олардан кельген беляны ким билир? 23 Бу лар да ик мет ли адам лар нынъ айт къан ла ры дыр. Макемеде даваны аселет янълыш чезмек – яхшы дегильдир. 24 Къабаатлы адамгъа: «Къабаатынъ ёкъ», – деген адамны халкълар къаргъар, къабилелер де силип ташлар. 25 Къабаатлыны джезалагъан адамлар исе онъар, РАББИ оларгъа яхшы бахшышлар берир. 26 Догъру джевап – дудакъларгъа опюш кибидир. 27 Башта азбардаки ишлерни битирип, тарланы азырла да, сонъ эвинъни котер. 28 Башкъа адамгъа къаршы ботен шаатлыкъ этме, агъзынъдан ялан лаф чыкъмасын. 95 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 29 «Манъа не япкъан олса, мен де онъа шуны япарым, япкъанларына коре къайтарырым», – деме. 30 Тенбельнинъ тарласы янындан ве акъылдан эксик адамнынъ юзюм багъы янындан кечкенимде, 31 иште, бакъсам не корейим: эр бир ер когемликке толгъан, орталыкъны от баскъан, таш дивары да йыкъылгъан. 32 Корьгенлеримден тюшюнджеге далдым, ве бойле дерс алдым: 33 «Азачыкъ юкъласанъ, азачыкъ юкъусырасанъ, азачыкъ къол къавушып ятсанъ, – 34 Бир быралкъы киби келир сенинъ ёкъсуллыгъынъ, фукъарелик де бир айдут киби келир». 96 25 25 1 Мына Су лейманнынъ башкъа икмет ли сёзле ри. Оларны Еху да па ди ша сы Хиз ки я нынъ адам ла ры топ ла ды. 2 Шейлерни гизлеген Аллагъа шан-шурет! Гизли шейлерни ачкъан падишаларгъа да шан-шурет! 3 Кокнинъ юксеклиги, ернинъ теренлиги, падишанынъ юрегинде не олгъаны да билинмез. 4 Кумюшке къошулгъаныны айыр, ве къуюмджы бир савут япар. 5 Падишанынъ янындан яманларны узакълаштыр, ве падишанынъ тахты акъикъатта темеллешир. 6 Падишанынъ огюнде озюнъни юксек тутма, буюк адамларнынъ еринде де турма, 7 чюнки сен корьген мырзаларнынъ огюнде ашаланмакътан, санъа: «Якъынджа келип отур», – дегенлери яхшыдыр. 8 Макемеге даванъны еткизмеге ашыкъма, чюнки сонъунда башкъасы сени масхара этсе, не япаджакъсынъ? 97 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Башкъа адамнен даванъны юзьме-юзь чез ве башкъасынынъ сырларыны ачма. 10 Ёкъса буны эшиткен сени утандырыр, ве яман намдан къуртулып оламазсынъ. 11 Еринде айтылгъан сёз кумюш оймаларында алтын алма кибидир. 12 Динълеген къулакъ ичюн икметли адамнынъ опькеси – алтын купе, темиз алтындан япылгъан ильван кибидир. 13 Ишанчлы эльчи оны ёллагъан саиби ичюн – оракъ вакътында къар салкъыны киби, эфендисининъ джанына о кучь-къувет къайтара. 14 Ягъмурсыз булутнен ель насыл олса, «бахшыш беририм» деп макътангъан, амма бермеген адам да ойледир. 15 Сабырнен укюмдарны да къандырмакъ мумкюн, йымшакъ тиль кемикни де сындырыр. 16 Бал тапсанъ, къарарынен аша, арткъач ашасанъ, къусарсынъ. 17 Достунънынъ эвине сыкъ-сыкъ барма, ёкъса сенден безер ве сени кореджек козю олмаз. 18 Башкъа адамгъа къаршы ялан шаатлыкъ эткен адам – чокъмар, къылыч ве сюйрю окъ кибидир. 98 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 19 Агъыр кунюнъде ишанчсыз адамгъа ишанч – чюрюк тиш я да сакъат аякъ кибидир. 20 Юреги агълагъан адамгъа тюркю айтмагъа – сувукъ авада урбаны чыкъармакъ, я да содагъа сирке къоймакъ кибидир. 21 Душманынъ ач олса, онъа аш бер, сувсагъан олса, сув бер. 22 Бойле япып сен онынъ башына янгъан куллер топларсынъ, РАББИ исе санъа къайтарыр. 23 Шимальден эскен ель ягъмур кетиргени киби, ошекчининъ тили де ачувлы бакъышларгъа ёл ачар. 24 Таваннынъ бир кошечигинде отурмакъ къавгъаджы апайнен эвде яшамакътан яхшыдыр. 25 Узакъ мемлекеттен кельген яхшы хабер пек сувсагъан джан ичюн салкъын сув кибидир. 26 Яман адамнынъ огюнде къалтырагъан инсафлы адам – суву булангъан чокъракъ, кирленген чешме кибидир. 27 Пек чокъ бал ашамакъ – яхшы дегиль, шанлы адамларнынъ шуретини къыдырмакъ да ойледир. 99 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 28 Озюни тутып оламагъан адам – диварсыз, йыкътырылгъан шеэр кибидир. 100 26 26 1 Язгъа – къар, оракъ вакътына – ягъмур киби, акъылсызгъа да ойле шурет ярашмаз. 2 Къуш учар, къарылгъач кетер, акъсыз къаргъыш да бойле тутмаз. 3 Аткъа – къамчы, эшекке – юген, акъылсызнынъ сыртына да – сопа. 4 Акъылсызгъа ахмакълыгъына коре джевап къайтарма, ёкъса сен де о киби ахмакъ олурсынъ. 5 Акъылсыз озюни акъыллы деп саймамакъ ичюн, онъа ахмакъча джевап къайтар. 6 Хабер еткизмекни акъылсызгъа буюргъан озь-озюни аякътан кесер, озюне зарар кетирир. 7 Акъылсызнынъ агъзындан чыкъкъан икметли сёз топал адамнынъ юрюшине ошар. 8 Акъылсызны шуретлемек – яйгъа окъны багъламакъ кибидир. 101 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Акъылсызнынъ агъзындан чыкъкъан икметли сёз саргъушнынъ къолундаки когемлик киби. 10 Адамларны акъылсызджа аткъан окъчу киби, ёлдан кечкенни я да акъылсызны ишке алгъан адам да ойледир. 11 Къускъагъына къайткъан копек киби, ахмакълыгъында инатлангъан акъылсыз адам да ойледир. 12 Озюни икметли деп туткъан адамны корьдинъми? Акъылсыз биле ондан ишанчлыдыр. 13 Тенбель: «Ёлда арслан бар! Мейданларда джанавар юре!» – дер. 14 Къапу ильмеклерде саллана, тенбель де тёшегинде бир янындан башкъа янына айлана. 15 Тенбель ашкъа узангъан къолуны агъзына къайтармагъа биле эринир. 16 Тенбель озюни, тюшюнип джевап къайтаргъан еди адамдан икметли саяр. 17 Башкъасынынъ къавгъасына киришкен адам кеткен копекни къулагъындан тарткъан адамгъа ошар. 102 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 18 Атешли окълар ве ольдюриджи силя аткъан дели киби, 19 башкъа адамны алдатып, сонъундан: «Шакъа эттим!» – деген адам да ойледир. 20 Одун олмаса – атеш сёнер, ошекчи олмаса – къавгъа битер. 21 Къор ичюн – комюр, атеш ичюн – одун, къавгъаны да алевлендирмек ичюн – ошекчи керек. 22 Ошекчининъ лафы – пек лезетли тилимлер кибидир, олар адамнынъ ичине тез кирелер. 23 Къара юрекли адамнынъ татлы сёзлери балчыкътан япылгъан, кумюшке къошулгъан айырмалардан къаплангъан савуткъа ошар. 24 Душман лафларынен разылыкъ бере, ичинде исе хиянетликни тюшюне; 25 онынъ назик сесине биле инанма, чюнки юрегинде еди нефретли шей бардыр; 26 алдавнен нефретини сакъласа да, яманлыгъы джемаат арасында ачылыр. 27 Чукъур къазгъан адам ичине озю тюшер, ташны юварлаткъан инсан тюбюне озю огърар. 103 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 28 Яланджы тиль ынджынгъан адамлардан нефрет эте, ялтакълангъан агъыз эляк азырлай. 104 27 27 1 Ярынки куннен макътанма, чюнки не кетиреджегинден хаберинъ ёкъ. 2 Озь тилинъ дегиль – башкъасынынъ тили, озь дудакъларынъ дегиль – чет дудакълар сени макътасын. 3 Таш – бир юктир, къум – енгиль дегиль, ахмакънынъ агъырткъаны исе экисинден агъыр. 4 Гъазап мераметсиз, афакъанны баш эталмазсынъ, лякин куньджюликке ким даянып олур? 5 Ачыкъ бир опьке сакълы севгиден яхшыдыр. 6 Севген адамдан кельген яралары, нефретленген адамнынъ чокъ опюшинден яхшыдыр. 7 Токъ адамнынъ джаны солакъ балны истемез, ач адамгъа исе аджджы шей биле татлы келир. 8 Тувгъан ерини къалдыргъан адам ювасындан узакъ учкъан къуш кибидир. 105 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Гузель ягълар ве къокъулар юрекни къувандыра, достнынъ джан-юректен берген насиаты да татлы келе. 10 Эм озюнънинъ достларынъны, эм бабанънынъ достларыны къалдырма, башынъа беля тюшкенде, сой-соп къыдырма, якъын къомшу узакъ сойдан яхшыдыр. 11 Огълум, икметли ол ве бойле юрегимни къувандыр, сонъ мени опькелегенлерге мен джевап берип олурым. 12 Зекялы адам беляны корьгенинен сакъланыр, саде адамлар исе чыкъып джезаланыр. 13 Ал онынъ урбасыны, чюнки о, ябанджы ичюн кефиль олды, ве чет адам ичюн залог ал. 14 Саба танъда достны кучьлю сеснен макътагъан адамны къаргъагъан инсан киби саярлар. 15 Къавгъаджы апай – ягъмурлы куньде токътамайып тамлагъан сув кибидир; 16 бойле апайны тынчландырмакъ – ельни тутмакъ я да ягъны авучнен алмакъ кибидир. 106 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Демирни демир къайрай, адамгъа исе башкъа адам акъыл огретир. 18 Инджир терегини бакъкъан адам мейвасындан ашар, эфендисини къорчалагъан исе шурет къазаныр. 19 Адамнынъ бети сувда корюнгени киби, адамнынъ юреги де башкъа адамнынъ юрегинде корюнир. 20 О бир дюнья ве эляк дияры адамгъа тоймаз, бойле де адамнынъ козю бакъмагъа ёрулмаз. 21 Алтын – оджакъта, кумюш – иритильгенде сыналыр, адам исе макъталып сыналыр. 22 Ахмакъны аванда богъдайнен берабер аван токъмагъынен тюйсенъ биле, онынъ ахмакълыгъы ондан айырылмаз. 23 Къой-эчкилеринъни яхшы бакъ, сюрюлеринъе мукъайт ол, 24 чюнки байлыкъ омюрлик дегильдир, тадж да эр вакъыт несильден-несильге кечмез. 25 От солгъанынен тазе ешиллик пейда олур, дагълардаки отлар да джыйылыр; 26 къойлар сени кийиндирир, текелер де тарланынъ фиятыны котерир; 107 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 27 эчкилеринънинъ сютю санъа да ашамагъа етер, эвдекилеринънен, хызметчи къызларынъны да тойдурыр. 108 28 28 1 Яман адамнынъ пешинден кимсе къуваламаса биле, чапар, инсафлы адам исе арслан киби тынчтыр. 2 Исьян толу мемлекетте чокъ башлыкъ олур, лякин анълагъан, бильгили акимдарнен мемлекет чокъ вакъыт турар. 3 Фукъарелерни хорлагъан ёкъсул адам ашлыкъны хараплагъан сагъанакъ ягъмур кибидир. 4 Къанундан четке чыкъкъан адамлар яманларны макътар, къанунны туткъан адамлар исе оларгъа къаршы чыкъар. 5 Яман адамлар адалетни анъламаз, РАББИни къыдыргъанлар исе оны бутюнлей анълар. 6 Къусурсыз яшагъан фукъаре къыйыш ёлда юрген зенгин адамдан яхшыдыр. 7 Къанунны кутькен огъул акъыллыдыр, ярамай адамларнен достлукъ эткен исе бабасыны утандырыр. 109 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Фаиз ичюн акъча берген ве бойле байлыгъыны арттыргъан адам зенгинлигини фукъарелерни аджыгъан адам ичюн топлар. 9 Къанунгъа къулакъ асмагъан адамнынъ дуасы да пистир. 10 Догъру адамларны яман ёлгъа ургъанлар къазгъан чукъурларына озю тюшер, къусурсыз адамлар исе яхшы мирас алыр. 11 Зенгин адам озюни икметли саяр, лякин акъыллы ёкъсул оны не олгъаныны корер. 12 Инсафлы адамлар байрам япкъанда, эр кес къуваныр, яман адамлар юксельгенде исе, эр кес сакъланыр. 13 Гуналарыны гизлеген адам хайырыны корьмез, тёвбе этип оларны ташлагъангъа исе мерамет этерлер. 14 Эр бир заман РАББИден къоркъкъан адам бахтлыдыр, инатлангъан адамнынъ башына исе беля тюшер. 15 Заваллы халкънынъ яман акимдары – окюрген арслан, адамгъа атылгъан аюв кибидир. 110 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 16 Анълайыштан эксик акимдар халкъны чокъ къыйнар, намуссыз келирден нефретленген исе яшайышны узатыр. 17 Адам къаныны тёккен адам ольгендже къачып юреджектир, онъа кимсе ярдым этмесин. 18 Къусурсыз яшагъан къуртарылыр, къыйыш ёллардан юрген исе бир ёлунда йыкъылыр. 19 Топрагъыны ишлеген адамнынъ ашы бол олур, бошлукъны къувалагъан исе ёкъсуллыкъкъа тояр. 20 Садыкъ адам чокъ бахшыш алыр, бай олмагъа ашыкъкъан исе белядан къуртулмаз. 21 Экиюзьли олмакъ – яхшы дегиль, адам бир тилим отьмек ичюн адалетсизлик япар. 22 Ачкозь адам байлыкъкъа ашыкъып, фукъаре оладжагъындан хабери ёкъ. 23 Башкъасыны опькелеген адам сонъунда тильнен ялтакълангъан адамдан буюк разылыкъ тапар. 111 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 24 Ана-бабасыны союндырып, «Бу – гуна дегиль», – деген адам айдутларнынъ достудыр. 25 Нефисхор адам къавгъа чыкъарыр, РАББИге ишангъан исе онъар. 26 Озюне ишангъан – акъылсыздыр, икмет ёлунда юрген исе къуртурылыр. 27 Фукъареге берген ёкъсул олмаз, козьлерини юмгъан исе къаргъышларыны арттырыр. 28 Яман адамлар юксельгенде, эр кес сакъланыр, олар ёкъ олгъан сонъ исе, инсафлы адамлар чокълашыр. 112 29 29 1 Сыкъ опькени эшитип, юрегини инатландыргъан адам апансыздан эляк олур, – арткъа ёлу олмаз. 2 Инсафлы адамлар чокълашса, халкъ къуваныр, яман адамлар акимдарлыкъ этсе, халкъ инъильдер. 3 Икметни севген адам бабасыны къувандырыр, фаишелернен юрген исе байлыгъыны кокке савурыр. 4 Адалетли акимдарлыкъ эткен падиша мемлекетини къавийлештирир, къапар севген падиша исе топрагъыны гъайып этер. 5 Башкъасына ялтакълангъан адам онъа къапкъан къояр. 6 Яман адамнынъ гунасы – онъа къапкъан, инсафлы адам исе шенъленип къуваныр. 7 Инсафлы адам ёкъсулларнынъ давасыны акъылнен чезер, яман адамнынъ исе бойле къасевети ёкъ. 113 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 8 Мыскъылджылар шеэрни биле ёлдан урар, икметли адамлар исе афакъанны ятыштырыр. 9 Икметли адам ахмакънен давалашкъанда, ачувланса да, кульсе де, – раат олмаз. 10 Къанназ адамлар къусурсызлардан нефретленелер ве догъру адамларны ольдюрмеге къыдыралар. 11 Акъылсыз гъазабыны тутмаз, икметли исе оны ятыштырыр. 12 Акимдар ялан лафкъа къулакъ асса, эписи везирлери де яман олур. 13 Ёкъсул ве залым эткен адам ян-янаша тура: экисининъ козьлерине РАББИ ярыкъ бере. 14 Эгер падиша ёкъсулларнынъ давасыны акъикъатлы чезсе, онынъ тахты эбедий олур. 15 Таякъ ве опьке икмет берир, озь алына къалдырылгъан бала исе анасынынъ масхаралыгъы олур. 16 Яман адамлар чокълашкъан ерде акъсызлыкъ да чокълашыр, лякин инсафлы адамлар оларнынъ ёкъ олгъанларыны корер. 114 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Огълунъны тербиелесенъ, о, сени раат этер джанынъны да къувандырыр. 18 Коктен берильген ёлланма олмаса, халкъ башсыз олур, къанунны кутькен исе не бахтлы олур! 19 Къул сёзнен тербие этильмез, айткъан лафынъны анъласа да, къулакъ асмаз. 20 Лаф этмеге ашыкъкъан адамны корьдинъми? Акъылсыз биле ондан ишанчлыдыр. 21 Эгер къулны балалыгъындан эркелесенъ, хайырыны корьмезсинъ. 22 Ачувлы адам къавгъа чыкъара, гъазаплы да чокъ акъсызлыкъ япа. 23 Кибирлик адамны ашалай, алчакъгонъюлли исе шурет къазаныр. 24 Хырсызгъа ортакъ олгъан адам – озь-озюне душман, къаргъышны о эшитсе биле, бир шей айтмаз. 25 Адамлардан къоркъмакъ – озюнъе къапкъан къоймакъ, лякин РАББИге ишангъан – сарсылмаз. 115 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 26 Чокъ адамлар акимдарнынъ козюне кирмеге истер, лякин адамгъа адалет РАББИден келе. 27 Инсафлы адамлар адалетсизлерден нефрет этер, яман адамлар исе догъру ёлда юргенлерге кин беслер. 116 30 30 1 Массадан олгъан Яке огълу Агъурнынъ сёзле ри. Агъур олар ны Ити эл ге, Ити эл ге ве Укъал гъа айт ты. 2 Керчектен де, мен эписи адамлардан будалам, менде адам акъылы ёкъ. 3 Икметке де огренмедим, мукъаддес бильгиге де малик олмадым. 4 Ким коклерге чыкъып, андан энди? Ким ельни авучларына топлады? Сувларны урбасына ким сарып алды? Ернинъ сынъырларыны ким къойды? Ады недир? Огълунынъ ады недир? Билесинъми? 5 Алланынъ эр сёзю темиз, онъа ишангъан адамлар ичюн О – къалкъандыр. 6 Онынъ сёзлерине бир сёз къошма, ёкъса О сени утандырыр, яланджы чыкъарсынъ. 7 Сенден сорагъаным эки шейдир, сагъ олгъанымда, манъа «ёкъ» деме. 8 Бош шейлерни ве яланны менден узакълаштыр, мени не фукъаре, не де зенгин эт, тек керек олгъан ашны бер манъа. 117 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 9 Ёкъса боллукъ корип, мен: «Кимдир о РАББИ?» – айтарым да, Сенден ред этерим, я да фукъарелешип, хырсызлыкъкъа урулырым ве Алламнынъ адыны лекелерим. 10 Къулны эфендисининъ огюнде яманлама, ёкъса о сени къаргъар да, сен къабаатлы чыкъарсынъ. 11 Ойле несиль бар ки, бабасыны къаргъар, озь анасына да яхшылыкъ тилемез. 12 Ойле несиль бар ки, озюни тер-темиз саяр, лякин озь арамлыгъындан элялланмагъан. 13 Ойле несиль бар ки, озьлерини эр кестен устюн тутар, эр кеске тёпеден бакъар. 14 Ойле несиль бар ки, тишлери – къылыч, ченгелери – пычакътыр, олар ер юзюндеки заваллы ве адамларнынъ фукъарелерини ютып ёкъ этерлер. 15 Нефисхорлыкънынъ эки къызы бар, адлары «Бер!» ве «Бер!» Учь шей ич тоймаз, дёрт шей: «Етер!» – айтмаз: 16 о бир дюнья, бала тапып оламагъан къурсакъ, сувгъа тойып оламагъан топракъ ве ич бир вакъыт «Етер!» айтмагъан атеш. 118 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 17 Бабасыны мыскъыллагъан ве анасынынъ сёзюни динълемеген адамнынъ козюни вадийдеки къаргъалар чокъуп чыкъараджакъ, о, къартал балаларына аш олур. 18 Учь шейге акъылым етмей, дёрт шейни анъламайым: 19 къарталнынъ кокте учкъан ёлуны, йыланнынъ къая устюнде сюйрекленип юрген ёлуны, гемининъ денъизде къалдыргъан ёлуны ве акъайнынъ къызгъа туткъан ёлуны. 20 Фаише апайнынъ ёлу бойледир: ашар, агъзыны сюртер, сонъундан да: «Ич бир яман шей япмадым», – дер. 21 Учь шейден ер юзю сарсылыр, чыдап оламагъан дёрт шейи бардыр: 22 падиша олгъан къул, тойгъандже ашагъан будала, 23 акъайгъа чыкъкъан ороспу, эфенди-ханымнынъ ерине кечкен хызметчи къыз. 24 Ер юзюнде дёрт уфакъ махлюкъ бардыр, лякин олар икметлилерден де икметлидир: 25 къырмыскъалар – кучьлю олмагъан бир халкътыр, 119 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР лякин ашларыны яздан башлап азырлайлар; 26 дагъ сычанлары да – кучьсюз бир халкътыр, лякин яшагъан ерлерини къая чатлакъларында япалар; 27 сарынчкъанынъ падишасы олмаса да, лякин сыра-сыра адымлайлар; 28 кесерткини къолнен тутмакъ мумкюн лякин о, падиша сарайларында булуна. 29 Мына учевининъ юрюши гузель, дёртю де дюльбер адымлагъан сою: 30 айванларнынъ падишасы олгъан, кимсеге ёл бермеген арслан, 31 хораз, теке ве ордусынынъ башында кеткен падиша. 32 Эгер сен акъылсызланып озюнъни юксельткен олсанъ, я да яманлыкъ тюшюнген олсанъ, къолнен агъзынъны къапат! 33 Чюнки сютни атлагъанда ягъ ола, бурунгъа яндыргъанда къан чыкъа, гъазап къозгъагъанында къавгъа чыкъа. 120 31 31 1 Массанынъ падишасы Лемуэлнинъ сёзле ри, онъа анасы бер ген огют лер. 2 «Не, огълум? Не, къарным огълу? Не, адакъларымнынъ огълу? 3 Кучюнъни къадынларгъа берме, падишаларны ольдюрген къадынларгъа ёлларынъны ачма. 4 Падишаларгъа ярашмаз, эй, Лемуэл! Шарап ичмек падишаларгъа ярашмаз! Башлыкъларгъа да ички къыдырмакъ келишмез. 5 Ёкъса ичип-саргъушланып, олар къанунны унутырлар да, эписи ёкъсулларнынъ акъларыны ашарлар. 6 Ичкини харап олаяткъан адамгъа беринъиз, шарапны – юреги агълагъангъа. 7 Ичсин де, фукъарелигини унутсын, чеккен азабы да акъылына кельмесин. 8 Айтып оламагъан адамны ве эписи бичарелерни къорчаламакъ ичюн сен айт! 9 Акъикъатны къорумакъ ве заваллынен фукъаренинъ акъларыны къорчаламакъ ичюн айт!» 121 ИКМЕТЛИ СЁЗЛЕР 10 Яхшы апайны ким тапып олур? Онынъ фияты къыйметли ташлардан чокъ паалыдыр. 11 Акъайы онъа чокъ ишана, онен берабер о, къытлыкъны бильмез. 12 Омюрбилля шу апай акъайына яманлыкънен дегиль де, яхшылыкънен къайтара. 13 Юнь ве кетен тапып, оларны къолларынен усталыкънен ишлей. 14 О, базиргянларнынъ гемилери киби, озь ашыны узакътан кетире. 15 Танъ атмагъанындан эвель тура, эвдекилерине аш азырлай, хызметчи къызларына да буйрукълар бере. 16 Тарланы алмагъа тюшюнип, оны сатын ала, озь эллеринен ишлеп-къазанып чаресини тапып, юзюм багъыны осьтюре. 17 Онынъ аякълары къудретлидир, къоллары да кучьке толудыр. 18 Иши яхшы келир кетиргенини корер де, чырагъыны геджеде сёндюрмез. 19 Къолларынен орекени тутар, пармакълары да урчукъны йибермез. 20 Заваллы ичюн эли ачыкъ, фукъареге де къол узатыр. 21 Къыш сувугъында о, эвдекилери ичюн къоркъмаз, чюнки эписининъ эки къат урбасы бардыр. 22 О, тёшек устюне орьтюлер токъуй, 122 СУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ озю исе индже ишленген кетенден ве мор юньден урбалар кийип юре. 23 Шеэрнинъ араба къапусы янында отургъан топракънынъ акъсакъаллары арасында онынъ акъайы белли адамдыр. 24 О, кетен урбалар япып сатар, Ханаан базиргянларына да къушакълар ясар. 25 Кучь ве шереф – онынъ урбасыдыр, келеджекке де къуванчнен бакъар. 26 Онынъ айткъан лафы икметлидир, огреткенлери де ишанчлы. 27 О, эв халкъынынъ ишини козетир, тенбеллик де не олгъаныны бильмез. 28 Балалары онынъ огюнде турып, оны шуретлер, акъайы да даима оны макътар: 29 «Яхшы апай чокъ, лякин санъа еткен ёкъ!» 30 Гузеллик яланджыдыр, дюльберлик де боштыр, лякин РАББИден къоркъкъан апай макътавгъа ляйыкътыр! 31 Онынъ акъкъыны бер онъа, шеэрнинъ араба къапусы янында онынъ ишлери оны макътасын. 125 1 1 1 Мына Джемаат Башынынъ сёзле ри. О, Давутнынъ огълу олып, Еру са лим ше э рин де па ди ша лыкъ япа эди. 2 – Бош, бош, эр шей бошуна, – деди Джемаат Башы. 3 Ер юзюнде япкъан ишлеринден адамгъа не файда? 4 Несиллер келир, несиллер кечер, дюнья исе эбедий турар. 5 Кунеш догъар, кунеш къавушыр, къавушкъан сонъ догъаджакъ ерине ашыкъар. 6 Ель дженюпке уфюрип, шимальге айланыр. Ель айланыр-айланыр ве озь ёлуна къайтыр. 7 Эписи дерьялар денъизге акъар, денъиз исе толып-ташмаз. Сонъ дерьялар, акъмакъ ичюн, кене ирмакъларына къайтыр. 8 Эр бир шей ёрулта; адам эр шейни анълатып оламаз. Козь бакъып тоймаз, къулакъ эшитип толмаз. 9 Эвель не олгъан олса, кене о олур, эвель не япылгъан олса, кене о япылыр. Ер юзюнде ич бир янъылыкъ ёкъ. 10 Базыда: «Бакъ, бу янъылыкътыр!» – деп, бир де бир шей акъкъында айталар. 126 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ Амма бу да бизден эвель, кечкен асырларда олгъан эди. 11 Эвель олып кечкен кимсенинъ акъылында ёкъ, илериде оладжагъы да бизден сонъ кельгенлернинъ акъылларында къалмаз. 12 Мен Джемаат Башы, Ерусалимде Исраильнинъ падиша сы эдим. 13 Кок тю бюн де бу тюн ол гъан шей лер ни ик мет иле ог ре нип анъ ла макъ ичюн бу тюн юре гим нен янаш тым. Бу, Ал ла ин сан огъул ла ры на огъ раш макъ ичюн бер ген иш къыйындыр. 14 Ер юзюн де ол гъан эпи си иш лер ни мен тю шюнип корь дим, эпи си бо шу на ве ель къу ва лав дыр! 15 Къыйышны догъуртмагъа, олмагъан шейни де саймагъа чаре олмаз. 16 Мен бой ле тю шюн дим: «Мы на мен улу ол дым ве Еруса лим де мен ден эвель ол гъан эпи си па ди ша лар дан зи я де ик мет ке са ип ол дым. Акъы лым чокъ ик мет ве биль ги ге тол ды». 17 Ик мет ни ве акъыл сыз лыкъ нен ах макъ лыкъ ны анъ ла макъ ичюн бу тюн юре гим нен ын тыл дым – бу да ель къу ва лав ол гъа ны ны анъ ла дым. 18 Чюнки чокъ икмет чокъ къасевет догъурыр, бильги арттыргъан кедер де арттырыр. 127 2 2 1 Озь-озю ме: «Къа на, мен озюм ни бахт ве шенъ лик нен сы нап ба къа йым», – де дим. Ам ма бу да бош иш ол гъа ныны анъ ла дым. 2 Бош куль кю акъ къын да: «Ах макъ лыкъ», шенъ лик акъ къын да: «Он дан не фай да?» – айт тым. 3 Беде ним ни ша рап нен сы нап бакъ макъ къа ра ры на кель дим. Эм де, ин сан огъул ла ры ичюн не лер ях шы ве бу дю нья да ки яша йыш лар нынъ са юв лы кунь ле ри де ва мын да олар не лер япмакъ ке реклигини бильмек ичюн, юрегим икмет ли къалып, ах макъ лыкъ къа урул ма гъа ни ет лен дим. 4 Бу юк иш лер яп тым мен: озю ме эв лер къур дым, юзюм багъ ла ры ны сач тым. 5 Озю ме багъ ча лар ны ве парк лар ны асрадым, анда чешит тюрлю мейва те рекле рини осьтюрдим. 6 Ось кен те рек лик лер ни су вар макъ ичюн озю ме ха вуз лар яптым. 7 Озюме къул ларны ве къыз къул ларны алдым, эвимде догъ гъан къул ла рым да бар эди. Ме ним ту вар ла рым ве къой-эчкиле рим Ерусалимде менден эвель эписи яшагъанлар нынъ ай ван ла рын дан зи я де эди. 8 Озю ме ку мюш, ал тын ве ви ля ет лер де ки па ди ша лар нынъ къый мет ли шей ле ри ни топладым. Озюме йырджыларны ве йырджы къызларны, ве ин сан огъул ла ры на зевкъ бер ген гу зель ха рем ал дым. 9 Мен пек улу ве Еру са лим де мен ден эвель ол гъан эпи си яша гъанлар дан зен гин ол дым. Ик ме тим де мен нен эди. 10 Козьлерим не истесе, оны ала эдим, юрегиме де ич бир шенъликте ред этмей эдим, юрегим эписи япкъан ишлериме къувана эди, 128 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ бу, эписи ишлеримден олгъан къысметим эди. 11 Мен, къолларым япкъан ишлеримнинъ эписине, бу ишлерни япкъанымда эткен заметиме айланып бакътым: Иште, эписи бошуна ве ель къувалавдыр, ер юзюнде олардан да бир файда ёкъ. 12 Сонъ мен икмет, акъылсызлыкъ ве ахмакълыкъкъа айланып бакътым. Чюнки падишалыкъкъа янъы отургъан адам энди япылгъанындан арткъач не япып олур? 13 Къаранлыкътан ярыкъ хайырлы олгъаны киби, мен ахмакълыкътан икмет хайырлы олгъаныны корьдим. 14 Икметли къайда кеткенини корер, ахмакъ исе къаранлыкъта къармаланыр. Амма мен эр кеснинъ сонъу бир олгъаныны анъладым. 15 «Ахмакънынъ башына кельген, меним де башыма келеджек, – дедим озь-озюме. – Ойле олса, о къадар икметли олгъанымдан не файда?» «Бу да бошуна», – деп тюшюндим. 16 Чюнки икметли де, ахмакъ киби, эбедиен кимсенинъ акъылында къалмайджакъ. Келеджекте эр шей унутылыр. Языкъ ки, икметли де, ахмакъ киби оле! 17 Бойлеликнен, яшайышны кореджек козюм къалмады, 129 ДЖЕМААТ БАШЫ чюнки ер юзюнде япылгъан ишлер манъа файдасыз корюнди. Эр шей бошуна ве ель къувалавдыр. 18 Эт кен за ме тим ни де ко ре джек ко зюм ол ма ды, чюн ки оны мен ден сонъ ке ле джек адам гъа къал дыр макъ ке ре ким. 19 О адам ик мет ли, я да ах макъ ола джа гъы ны ким би ле? Мен за мет эт кен ве ер юзюн де озюм ни ик мет ли кось тер ген за ме тим нен о къул ла на джакъ. Бу да бо шу на. 20 Сонъ ер юзюн де эт кен за ме тим ден умю тим ке силь ди. 21 Чюн ки бир адам ик мет иле, биль ги ве му ва фа къи ет нен за мет этип, озь къа зан гъан ла ры ны асыл за мет эт ме ген адам гъа бер ме ге бордж лу. Бу да бош шей ве бу юк ада лет сиз лик тир. 22 Ер юзюн де ки за ме тин ден ве юре ги нинъ къай гъы сын дан адамгъа не къа ла джакъ? 23 Онынъ эпи си кунь ле ри – ке дер, за мети де – къа се вет тир, ге дже си би ле онынъ юре ги ра ат лыкъ биль мей. Бу да бо шу на! 24 Ашап-ичмектен ве эткен заметинден зевкъ алмакътан ич бир шей адам гъа ях шы де гиль. Бу да, корь ге ни ме ко ре, Алладандыр! 25 Он сыз ким ашап олур я да зевкъ алып олур? 26 Чюн ки Ал ла, Онынъ ко зюн де ях шы ол гъан адам гъа икмет, биль ги ве къу ванч бе ре. Гу нах кяр гъа исе, со нъун дан Ал ла нынъ огюн де ях шы ол гъан адам гъа къал дыр сын деп, топ лап-джый макъ къа се ве ти ни бе ре. Бу да бо шу на ве ель къу ва лав дыр! 130 3 3 1 Эр шей нинъ озь вакъ ты-саа ти бар, ер юзюн де эр бир иш нинъ за ма ны ке лир: 2 догъмакъ вакъты ве ольмек вакъты; сачмакъ вакъты ве сачылгъан шейни чыкъармакъ вакъты; 3 ольдюрмек вакъты ве тедавийлемек вакъты; йыкъмакъ вакъты ве къурмакъ вакъты; 4 агъламакъ вакъты ве кульмек вакъты; матем тутмакъ вакъты ве ойнамакъ вакъты; 5 ташларны дагъытмакъ вакъты ве оларны джыймакъ вакъты; къучакъламакъ вакъты ве къучакъламакътан къачынмакъ вакъты; 6 къыдырмакъ вакъты ве джоймакъ вакъты; сакъламакъ вакъты ве ташламакъ вакъты; 7 йыртмакъ вакъты ве тикмек вакъты; сусып отурмакъ вакъты ве айтмакъ вакъты; 8 севмек вакъты ве нефретленмек вакъты; дженк вакъты ве барышыкъ вакъты. 9 Чалышкъан адамгъа эткен заметинден не файда? 10 Мен, Ал ла адам лар гъа огъ раш макъ ичюн бер ген иш ни корь дим. 11 Ал ла ярат къан эр бир шей озь вакъ тын да гу зель дир. О, адамларнынъ юрекле рине эбедийлик къойды, лякин башындан сонъунадже Онынъ ишле рине адамнынъ акъылы етмез. 131 ДЖЕМААТ БАШЫ 12 Яшайышларында шенъленмектен ве яхшылыкъ япмакътан гъай ры адам лар ичюн ях шы шей ол ма гъа ны ны анъ ла дым. 13 Эгер адам ашап-ич се ве эр бир эт кен за ме тин де ях шы лыкъ корь се, бу – Ал ла дан бах шыш тыр. 14 Ал ла нынъ бу тюн яп къан ла ры эбе дий ола джа гъы ны да анъ ла дым: онъа бир шей къош ма гъа я да алып таш ла ма гъа ча ре ёкъ. Адам лар Ал ла дан къоркъ сун лар деп, О, бой ле иш япа. 15 Эвель не олгъан олса, шимди де о, оладжакъ, илериде не оладжакъ олса, о, энди олгъан эди, ве Алла кечмишни къайтарыр. 16 Даа ер юзюнде мен адалет ерине акъсызлыкъ, ве инсафлыкъ ерине акъсызлыкъ корьдим. 17 «Инсафлы да, инсафсыз да Алланынъ огюнде джевап береджек, – деп тюшюндим. – Чюнки эр ишнинъ озь вакъты-саати бар ве эр бир ишнинъ бакъыладжакъ вакъты бар». 18 «Ин сан огъул ла ры акъ къын да исе, Ал ла олар ны сы насын да, олар айван олгъанларыны анъласынлар», – деп тюшюндим. 19 Чюнки инсан огъул ларынынъ башына кельгени, айванларнынъ да башына келир. Оларнынъ сонъу бир. Бири на сыл оль се, баш къа сы да ой ле оле. Не фес ал гъан ла ры да бир. Адам нынъ ай ван огюн де бир ус тюн ли ги ёкъ. Чюн ки эр шей бош! 20 Эпи си, бир ер ге ке те: эр бир шей топ ракъ тан кель ген, топ ракъ къа да ай ла на джакъ. 21 Ин сан огъул ла рынынъ ру ху тё пе ге ко те риль ге ни ни, ай ван лар нынъ ру ху исе аша гъы тюш ке ни ни ким биль син? 132 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 22 Бой ле лик нен, мен, адам ичюн озь яп къан иш ле рин ден зевкъ сюрмектен гъайры яхшы шей олмагъаныны анъладым. Бу онынъ къысметидир, чюнки ондан сонъ не оладжагъыны онъа ким кось те рип олур? 133 4 4 1 Сонъ мен ер юзюн де че шит тюр лю зу лум лыкъ лар ны корь дим. Мазлумларнынъ тёккен козьяшларыны ве оларгъа кимсе теселли бермейджегини корьдим. Кучь зулум эткенлернинъ къолунда, теселли береджек исе ёкъ. 2 Сонъ мен ольгенлернинъ сагъ олгъанлардан бахтлы олгъаныны бильдим. 3 Амма оларгъа коре даа дюньягъа асыл кельмегенининъ, ер юзюндеки яман ишлерни даа корьмегенининъ алы яхшыдыр. 4 Сонъ мен корь дим ки, эр бир за мет ве эр бир ус та иш нинъ янында па хыл лыкъ пей да ола. Бу да бо шу на ве ель къу ва лавдыр. 5 Ахмакъ къол къавуштырып отура ве озь башыны ашай. 6 Раатлыкъта къазанылгъан бир авуч, замет этип ель къувалап, къазанылгъан къошавучтан хайырлыдыр. 7 Ер юзюн де ол гъан даа бир бош шей ни корь дим: 8 Янъгъыз бир адам бар эди, янында не огълу бар эди, не агъа-къардашы. 134 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ Заметине сонъу олмагъан, зенгинлигине исе козю ич бир вакъыт тоймай эди. «Мен ким ичюн замет этем, джанымны яхшылыкътан марум этем?» Бу да – бош шей ве фена иштир. 9 Бир адамгъа коре эки адамгъа яхшыдыр, чюнки оларнынъ заметлери ичюн яхшы мукяфат аладжакълар. 10 Бири йыкъылса, башкъасы достуна ярдым этер. Амма бири йыкъылса, оны котермеге кимсе олмагъанынынъ алы – фенадыр. 11 Эки адам ятса, бири-бирини къыздырыр, янъгъыз яткъан исе насыл этип къызынсын? 12 Эгер бирев бирине къаршы котерильсе, экиси онъа къаршы чыкъып олурлар, ве учь къатлы йип къолайлыкънен узюльмез. 13 Ёкъ сул, ам ма акъыл лы огъ лан, къарт ве акъы лы ет ме ген, огют ке къу лакъ ас ма гъан па ди ша дан ях шы дыр. 14 Чюнки онынъ па ди ша лы гъын да ёкъ сул догъ гъан огъ лан, зин дан дан чы къып па ди ша лыкъ къа юк се ле. 15 Мен корь дим ки, ер юзюн де эпи си яшагъанлар, па ди ша нынъ ери не отур гъан огъ лан нынъ яны на тур ды лар. 16 Халкъ ны ве эвель яша гъан лар ны сайма гъа ча ре ёкъ эди, ам ма ар тын дан кель ген не сил лер олар нен ра зы ол маз, чюн ки бу да – бо шу на ве ель къу ва лав дыр. 17 Ал ла нынъ эви не кет ке нинъ де аягъы нъа му къайт ол. Динълемек ичюн якъынлаш, ахмакънынъ къурбаныны кетирмек ичюн якъын лаш ма. Олар яман лыкъ яп са лар да, бу нъа акъыл ла ры ет мей. 135 5 5 1 Бир шей айтмагъа ашыкъма, Алланынъ огюне бир шей кетирмеге чапма. Чюнки Алла кокте, сен исе ердесинъ. Шунынъ ичюн чокъ лаф этме. 2 Чокъ къасевет олгъан ерде тюшлер келе. Чокъ лаф да бойле этип ахмакълыкъ догъура. 3 Ал ла гъа адакъ бер ге нинъ нен, оны бе джер ме ге ашыкъ. О, ах макъ лар дан ра зы ол май. Бер ген ада гъынъ ны бе джер! 4 Адакъ бе рип де, оны бе джер ме мек тен, адакъ бер ме мек ях шы дыр. 5 Ба шы нъа гу на тю шюр ме син деп, ти линъ ни тут, ме лек нинъ огюн де де: «Мен янъыл дым», – де ме. Ал ла япкъан иш ле ринъ ни дар ма-да гъын эт ме син деп, ла фынъ нен Оны гъа зап лан дыр ма. 6 Чокъ лаф та да, чокъ тюш лер де де – бош лукъ. Сен исе Ал ла дан къоркъ! 7 Эгер сен ёкъ сул ны хор ла гъан ла ры ны я да бир де бир ер де ада лет нен акъи къат ны боз гъан ла ры ны корь сенъ, бунъа шаш ма, чюн ки бир баш лыкъ нынъ ус тюн ден баш къа баш лыкъ бар, эки син ден юкъа ры исе даа баш къа сы бар. 8 Топракъ эр бир адамгъа файда кетире, тарлалар падишагъа би ле хыз мет эте лер. 9 Параны севген адам парагъа тоймаз, зенгинликни севген де къазанчындан разы олмаз. Бу да бошуна! 136 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 10 Яхшы маллар арткъан сайын, оларны къуллангъанлар да арта. Лякин оларгъа козьлеринен бакъмакътан гъайры, онынъ сабысына не хайыр? 11 Азмы-чокъмы ашагъанына бакъмадан, чалышкъан адамнынъ юкъусы татлы, зенгиннинъ байлыгъы исе онъа юкъу бермей. 12 Мен ер юзюн де бир адж джы бе ля корь дим: Адамнынъ топлагъан байлыгъы онъа зарар кетире. 13 Бу байлыкъ огъурсызлыкътан гъайып ола. О, догъгъан огълуна бир шей къалдырып оламай. 14 Анасындан насыл догъгъан олса, адам ойле де кетер. Заметинден янына бир шей алып кетмез. 15 Бу буюк белядыр: Адам насыл кельген олса, ойле де кетеджек. Бошуна чалышкъанындан онъа не файда? 16 О исе, бутюн куньлери девамында къаранлыкъта ашагъан, башына баягъы кедер, сыкъынты ве гъазаплар тюшкен. 17 Мен даа бу ны корь дим: адам гъа ашап-ич ме ге ве Ал ла берген бутюн омрю девамында ер юзюнде эткен замет ле ринден ра зы ол ма гъа – хош ве ях шы дыр, чюн ки бу дыр онынъ къыс ме ти. 18 Эгер Ал ла адам гъа мал-мульк ве бай лыкъ 137 ДЖЕМААТ БАШЫ бе рип, олар нен фай да лан ма гъа, озь па йы ны ал ма гъа, эм де эткен замет ле ринден зевкъ алмагъа имкян берсе, бу – Алладан бах шыш тыр. 19 Адам яшайышнынъ куньле ри акъкъында тю шюн дже ге дал маз, чюн ки Ал ла онынъ юре ги не къу ванч ёл лай. 138 6 6 1 Ер юзюн де даа бир фе на лыкъ корь дим. О, адам лар арасын да сыкъ ола. 2 Ал ла адам гъа эм бай лыкъ, эм мал-мульк, эм шу рет бе ре, джа ны ичюн эр бир ис те гин де бир аджет ёкъ. Амма бунынъ эписинен Алла онъа къул ланмагъа имкян бермей, ве эпи си ят адам гъа къа ла. Бу – бош шей ве адж джы бир бе ля дыр! 3 Би рев нинъ юз ба ла сы би ле олып, узакъ омюр яша са да, яша йы шы нынъ кунь ле ри пек чокъ ол са да, джа ны исе ях шы шей ле рин ден зевкъ ал ма гъан ве дже на зе си де ол ма гъан олса, мен бой ле ай тар эдим: «Къа дын нынъ вакъ тын дан эвель олю догъ гъан ба ла сы он дан бахт лы дыр». 4 Чюн ки о бо тен ке лип, къа ран лыкъ къа кет ти, онынъ ады ны да къа ран лыкъ къап ла ды. 5 О ку неш ни корь ме ген, ич бир шей ни биль ме ген ол са да, о, бой ле адам гъа ко ре чокъ ра ат лыкъ ко рер. 6 Бу адам исе эки ке ре бинъ йыл яшап да, ях шы шей ле рин ден зевкъ ал ма гъан ол са би ле, эпи си бир! Олар эки си де бир ер ге ке те джек лер! 7 Адамнынъ эписи заметлери тамакъ токълугъы ичюн, онынъ истеги исе токъ олмаз. 8 Икметлининъ ахмакътан устюнлиги неде? Ёкъсулгъа да яшайышта не япмагъа кереклигини бильгенинден не файда? 9 Козь корьгени, джан истегенинден яхшыдыр. Бу да бошуна ве ель къувалавдыр. 139 ДЖЕМААТ БАШЫ 10 Дюньяда не олса, онынъ энди ады бар, адамнынъ да не олгъаны белли. О, озюнден кучьлю олгъангъа къаршы чыкъмаз. 11 Чокъ сёз буюк бошлукъ догъура. Адам ичюн бундан не файда? 12 Чюнки адам ичюн яшайышында, къаралты киби кечирген бош яшайышынынъ саювлы куньле ринде не яхшы олгъаны ны ким биль син? Эм де адам гъа, он дан сонъ ер юзюн де не ола джа гъы ны ким ай тып олур? 140 7 7 1 Яхшы нам гузель мистен яхшыдыр. Олюм куню де догъгъан куньден яхшыдыр. 2 Матем эвине бармакъ шенълик олгъан эвге бармакътан яхшыдыр, чюнки эр бир адамнынъ сонъу будыр. Сагъ олгъанлар шуны акъылларында тутсун. 3 Кедер кулькюден яхшыдыр, бет-сымадаки гъам юрек ичюн яхшы. 4 Икметлининъ юреги – матем эвинде, ахмакънынъ юреги исе – шенълик эвиндедир. 5 Икметли адамнынъ тенбиесини динълемек ахмакъларнынъ тюркюлерини динълемектен яхшыдыр. 6 Чюнки ахмакъларнынъ кулькюси, къазан тюбюндеки чалы-чырпынынъ чытырдысы кибидир. Бу да бошуна! 7 Башкъаларынынъ джанларыны агъыртып, икметли адам ахмакъкъа айланыр, къапарлар да юрекни бозар. 8 Ишнинъ сонъу онынъ башындан яхшыдыр, ве сабырлы рух къопай рухтан яхшыдыр. 9 Рухунъ къызма табан олмасын, чюнки гъазап ахмакънынъ юрегинде яшай. 141 ДЖЕМААТ БАШЫ 10 «Эвельки куньлер бугунькилеринден не ичюн яхшы олгъанлар?» – деп сорама. Бойле суаль бермеге икметлиге ляйыкъ дегиль. 11 Мираснен икмет яхшыдыр, кунешни корьгенлер ичюн о файдалы. 12 Икмет пара киби къорчалай, икмет онъа саип олгъанынынъ яшайышыны сакълай, ве бундадыр бильгининъ устюнлиги. 13 Алла япкъан ишлерине бакъ: Онынъ бир шейни къыйыш яраткъаныны ким догъурлап олур? 14 Яхшы куньлеринъде бахтлы ол, яман куньлеринъде исе буны тюшюн: эм яхшы, эм яман куньлерни Алла яраткъан, адам онынъ артындан не оладжагъыны бильмез. 15 Бош куньлеримде тюрлю шейлерни корьдим: инсафлы озь инсафлыгъында гъайып ола, инсафсыз исе озь инсафсызлыгъында узакъ омюр яшай. 16 Не зияде инсафлы, не де зияде икметли ол, не ичюн озюнъни ёкъ этесинъ? 17 Пек яман олма, ахмакълыкъкъа да урулма, вакъытсыз ольмек санъа керекми? 18 Биринджи огютни алып тут, экинджисини де къолунъдан йиберме. Алладан къоркъкъан адам экисини де тутар. 142 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ 19 Икмет икметли адамгъа шеэрнинъ он акимдарындан чокъ кучь берир. 20 Дюньяда тек яхшылыкъ япкъан ве асыл гуна къазанмагъан инсафлы адам ёкъ. 21 Эр бир айтылгъан сёзге къулакъ асма. Ёкъса къулунъ сени яманлагъаныны эшитеджексинъ. 22 Чюнки сен де юрегинъде башкъаларыны чокъ яманлагъанынъны билесинъ. 23 Эр шейни икметнен сынадым, озюм икметли олмакъ къарарына кельдим, лякин икмет менден узакъ олды. 24 Кечмиш узакътыр ве теренден-терендир, оны ким анълап олур? 25 Икмет ве шейлернинъ манасыны тапмакъ, бильмек ве огренмек, яманлыкъ, ахмакълыкъ ве джаилликни анъламакъ ичюн юрегимнен берильдим. 26 Мен буны таптым: Авджынынъ тузагъына ошагъан къадын олюмден аджджыдыр. Юреги – авджынынъ къапкъаныдыр, къоллары – зынджырлардыр. Алланынъ огюнде догъру яшагъан ондан къуртулыр, гунахкяр исе онынъ къолуна тутулыр. 143 ДЖЕМААТ БАШЫ 27 Дже ма ат Ба шы де ди ки: «Сынай-сынай, шейлернинъ манасыны къыдырып, мен буларны таптым. 28 Джаным къыдырып тапалмагъан шейлер булардыр: Бинъде бир инсафлы акъай таптым, бир инсафлы апай исе тапалмадым. 29 Ялынъыз бир шейни анъладым мен: Алла эписи адамларны догъру оларакъ яраткъан, амма олар чокъ шейлер къыдырып башладылар». 144 8 8 1 Икметли адам ким экен? Шейлернинъ маналарыны ким анълатып олур? Икмет адамнынъ юзюни ачар, бет-сымасынынъ сертлигини йымшатыр. 2 Па ди ша нынъ сёз ле ри ни ве Ал ла нынъ огюн де бер ген ан тынъ ны тут. 3 Па ди ша нынъ огюн ден кет ме ге ашыкъ ма ве яман иш ке къо шул ма, чюн ки па ди ша озь ис тек ле ри нинъ эписи ни япып олур. 4 Па ди ша нынъ сё зюн де кучь бар, онъа: «Не дир се нинъ яп къа нынъ?» – деп, ким ай тып олур? 5 Онынъ эмир ле ри ни бе джер ген бир бе ля корь мез, ик мет ли адам онынъ вакъ ты ны ве ёлу ны би лир. 6 Эр шейнинъ озь вакъты-саати бар, адамлар ичюн исе бу пек агъыр шейдир. 7 Кимсе келеджегини бильмез, ким кимге келеджегини бильдирип олур? 8 Кимсенинъ ельни бойсундырмагъа къувети ёкъ*, Олюм куню де онъа къатланмаз. Аскерни дженк вакътында йибермезлер, яманлыкъ да яман япкъанларны йибермез. * 8.8 Я да «Ким се нинъ джа ныны бой сун дыр ма гъа къу вети ёкъ». 145 ДЖЕМААТ БАШЫ 9 Мен бу нынъ эпи си ни корь дим, ер юзюн де бу тюн япылгъан шей лер ни тю шю нип баш ла дым. Ба зы да адам баш къа адам нынъ ус тюн ден баш лыкъ этип онъа за рар ке ти рир. 10 Мен яман олгъанларны дефн эткенле рини корьдим. Олар азиз ер ге ке лип къайт къан эди, ве шу шей ни корь ген ше эр де уну тыл гъан эди. Бу да бош. 11 Яман иш лер тез суд этиль мез. Бу нынъ ичюн ин сан огъул ла ры яман лыкъ яп ма гъа къоркъ маз. 12 Яман адам юз ке ре яман лыкъ япа да, узакъ омюр яшай. Ам ма мен би лем ки, Алладан къоркъкъан адамларгъа яхшы олур, чюнки олар Ондан къоркъкъанлар. 13 Яман адам лар гъа исе ях шы ол маз, ве олар нынъ кунь ле ри узакъ тал да ки би ол маз, чюн ки олар Ал ла дан къоркъ маз. 14 Бой ле бош шей де бар дю нья да: ин саф лы нынъ ба шы на инсафсызнынъ къазангъаны тюше, инсафсызгъа исе инсафлынынъ ишине ляйыкъ олгъаны тюше. Бу да бошуна. 15 Сонъ мен шенъликни макътадым, чюнки ер юзюнде адамлар ичюн ашап-ичип шенъ лен мек тен ях шы шей ёкъ. Бу – Ал ла онъа ер юзюн де бер ген ом рю де ва мын да эт кен за мет ле ри нинъ мах су лы дыр. 16 Мен ик мет ни анъ ла макъ ве ер юзюн де япыл гъан иш лерни бакъ макъ ичюн бу тюн юре гим нен янаш тым. Шу иш ле ри ичюн адам лар нынъ ко зю не ге дже-кунь дюз юкъу кир мез. 17 Сонъ мен Ал ла нынъ эпи си иш ле ри ни анъ ла дым: адам лар ер юзюн де япыл гъан иш лер нинъ ма на сы ны анъ лап ола мазлар. Адам шуны анъламагъа не къадар тырышса-тырышсын, манасыны тапмаз. Икмет ли адам биле: «Буны билем!» – десе де, эпи си бир ма на сы ны та пал маз о. 146 9 9 1 Бу лар нынъ эпи си ни тю шюн дим ве бой ле не ти дже ге кель дим: ин саф лы лар, ик мет ли лер ве олар нынъ яп къан иш ле ри эпи си Ал ла нынъ къо лун да дыр. Олар ны иле ри де сев ги я да неф рет бек ле ге ни ни ким се биль мез. 2 Эр кес нинъ: ин саф лы нынъ ве ин саф сыз нынъ, ях шы, элял ве арам олгъан нынъ, къур бан чал гъан ве къур бан чал ма гъан нынъ ба шы на тю ше дже ги бир дир. Догъру яшагъангъа гунахкяр олгъангъа киби олур. Емин эткен ве еминден къоркъкъаннынъ оладжагъы бир. 3 Эр кес нинъ со нъу бир дир. Бу – ер юзюн де япыл гъан иш ле ри нинъ эпи син де яман лыкъ тыр. Шу нынъ ичюн инсан огъул ла ры нынъ юрек ле ри омюр де ва мын да яман лыкъ ве акъыл сыз лыкъ къа то ла, ве сонъ олар олип ке те лер. 4 Ля кин сагъ ол гъан лар нынъ эпи си нинъ умю ти бар. Эбет, сагъ ко пек нинъ алы, оль ген арс лан нынъ алын дан ха йыр лы дыр. 5 Сагъ олгъанлар оледжеклерини билелер, ольгенлер исе бир шей бильмейлер, олар бир даа мукяфатланмазлар, чюнки олар эр кеснинъ акъылларындан чыкъып кеттилер. 6 Севгилери, нефретлери, 147 ДЖЕМААТ БАШЫ куньджюликлери чокътан гъайып олгъандыр. Ер юзюнде япылгъанындан оларнынъ пайы бир даа олмаз. 7 Бар, шенъ лик нен оть ме гинъ ни ашап, къу ванч иле ша рабынъ ны ич. Ал ла иш ле ринъ ден эн ди ра зы ол ды. 8 Эр ва къыт бе яз ур ба лар ны кий, ба шы нъа сюрт кен зей тюн ягъынъ да эк силь ме син. 9 Бу тюн бош яша йы шынъ нынъ де ва мын да се вим ли апа йынъ нен бе ра бер зевкъ сюр. Ер юзюн де бу тюн бош кунь ле ринъ де оны са нъа Ал ла бер ди. Бу – ер юзюн де чек кен за мет ле ринъ нинъ ве яша йы шынъ нынъ къыс ме ти дир. 10 Къо лунъ дан эпи си кель ген ле ринъ ни бу тюн кучь-къу ве тинъе ко ре яп, чюнки сен ке те джек олю лер нинъ дю нья сын да не иш, не макъ сат, не биль ги, не де ик мет бар. 11 Ер юзюн де мен даа бир шей корь дим: Атиклер мувафакъиетли чапувны, джесюрлер енъишни, икметлилер отьмекни, акъыллылар байлыкъны, бильген адамлар яхшы мунасебетни эр вакъыт къазанмай, амма олар ичюн эр шейнинъ озь вакъты-саати ве къысмети бар. 12 Адам озь вакъты-саатини бильмез. Балыкъ ольдюриджи авгъа, къуш да тузакъкъа тюшкени дайын, инсан огъуллары да, 148 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ фелякет вакъты апансыздан башларына тюшкенде, онынъ къолуна тюшелер. 13 Ер юзюн де даа баш къа ик мет ни раст ке тир дим, эм де о ма нъа эми ет ли ко рюн ди. 14 Бир за ман да са кин ле ри аз олгъан уфакъ бир ше эр бар эди. Кучь лю па ди ша ке лип, оны къа ма чав гъа ал ды ве бу юк уджюм алет ле ри ни къур ды. 15 О ше эр де ёкъ сул, ам ма ик мет ли бир адам яшай эди. Озь икмет лигинен о, шеэрни къуртарды. Лякин бу ёкъсулны кимсе анъмады. 16 Бунъа бойле айттым: «Икмет кучьтен яхшыдыр, ля кин фу къа ре нинъ ик мет ли ги ни аша лай лар, сёз ле ри не де къу лакъ ас май лар». 17 Яваш айтылгъан икметлилернинъ сёзлери ахмакъларнынъ башлыгъы къычырувындан яхшы эшитилир. 18 Икмет дженк силяларындан яхшыдыр, амма бир гунахкяр чокъ яхшылыкъны ёкъ этер. 149 10 10 1 Ольген чибинлер къыйметли майларнынъ мис къокъусыны агъыр къокъугъа чевирир. Бираз ахмакълыкъ да икмет ве шуретликтен устюн келе. 2 Акъыллынынъ юреги догърулыкъкъа ынтылыр, ахмакънынъ юреги исе яманлыкъкъа. 3 Ахмакъ насыл ёлнен кетсе де, акъылы етмез, озь ахмакълыгъыны эписине косьтерир. 4 Башлыгъынъ санъа къаршы гъазапланса, еринъден кетме, чюнки сувукъкъанлыкъ буюк янълышларны бастырыр. 5 Ер юзюнде бир даа яманлыкъны корьдим: укюмдар япкъан янълышны. 6 Джаиллик юкъары котериле, зенгинлер исе ашагъы отуралар. 7 Къуллар ат аркъасында кеткенлерини, мырзалар исе къуллар киби, джаяв кеткенлерини корьдим. 8 Чукъур къазгъан онъа тюшмек мумкюн, диварны йыкъкъан адамны йылан чакъмакъ мумкюн. 9 Ташлар ташыгъан адам озюне зарар кетирмек мумкюн, 150 CУЛЕЙМАННЫНЪ ИКМЕТИ одун парлагъан адам да телюкеге къалмакъ мумкюн. 10 Балтанынъ агъзы токъалланып да къайралмаса, чалышмагъа зор олур, лякин икмет буны догъурлап олур. 11 Йылан ырымдан эвель чакъса, ырымджынынъ файдасы олмаз. 12 Икметли адамнынъ агъзындан чыкъкъан сёзлери онъа мерамет кетирир, ахмакънынъ сёзлери озь башыны ашар. 13 Агъзындан чыкъкъан сёзюнинъ башы – ахмакълыкъ, сонъу – яман акъылсызлыкъ, 14 ве ахмакъ чокъ лаф этер. Кимсе келеджекте не оладжагъыны бильмез. Ондан сонъ не оладжагъыны онъа ким айтып олур? 15 Ахмакънынъ замети оны ёрулта, чюнки о, шеэрге кеткен ёлны биле бильмез. 16 Эгер бир де бир мемлекетнинъ падишасы яш огълан олса ве мырзалары сабадан зияфет этселер, шу мемлекетнинъ алы фена! 17 Падишасы асылзаде табакъасындан олгъан, 151 ДЖЕМААТ БАШЫ мырзалары да, саргъуш олмакъ ичюн дегиль де, такъатланмакъ ичюн вакътына ашаса, не бахтлыдыр бу мемлекет! 18 Тенбелликтен таван асылып къалыр, къол къавуштырып отурмакътан эвнинъ дамы акъар. 19 Зияфет зевкъ ичюн япылыр, шарап яшайышны шенъ этер, акъча исе эписине джевап берир. 20 Падишаны ичинъден биле къаргъама, яткъан оданъда биле байны къаргъама, чюнки кокте учкъан къушлар сёзюнъни еткизмек мумкюн, къанаты олгъан сою лафынъны айтып берир. 152 11 11 1 Отьмегинъни сувгъа акъыз, вакъыт кечкен сонъ, о, огюнъе чыкъар. 2 Сенде олгъанындан еди, атта секиз адамгъа пай айырып бер, чюнки ер юзюнде насыл беля оладжагъындан хаберинъ ёкъ. 3 Булутлар сувгъа толса, ерге ягъмур ягъдырыр. Терек истер дженюп, истер шимальге йыкъылыр, йыкъылгъан еринде де къалыр. 4 Ельге бакъкъан сачмаз, булуткъа бакъкъан ормаз. 5 Ельнинъ ёлларыны ве агъыраякълынынъ къурсагъында кемик къайдан пейда олгъаныны бильмегенинъ дайын, эр шейни яраткъан Алланынъ ишини де анълап оламазсынъ. 6 Сабадан урлугъынъны сач, акъшам да къол къавуштырып отурма, чюнки насыл ишинъ берекетли оладжагъыны, я экиси де яхшы берекет береджегинден хаберинъ ёкъ. 153 ДЖЕМААТ БАШЫ 7 Ярыкъ – гузель, кунеш тюбюнде яшамакъ да яхшы. 8 Эгер адам чокъ яшаса, бутюн омюр девамында шенъленсин, амма къара куньлерни унутмасын, чюнки олар да чокъ олур. Бутюн оладжакъ шей – боштыр. 9 Эй, огълан, яшлыгъынъда шенълен, юрегинъ сени яшлыкъ куньлеринъде къувандырсын, юрегинъ истеген, козюнъ корьген ёлларнен юр, лякин ахыр-сонъу Алланынъ огюнде эр шей ичюн джевап береджегинъни биль. 10 Юрегинъни къасеветтен узакъ тут, беденинъден яманлыкъны узакълаштыр, чюнки балалыкъ ве яшлыкъ – боштыр. 154 12 12 1-2 Агъыр куньлер кельмезден, «Оларда бир къуванч ёкъ», – дейджек йыллар башынъа тюшмезден, кунеш, ай, ярыкъ ве йылдызлар сёнмезден, ягъмур артындан янъы булутлар кельмезден, яшлыгъынъда Яратыджынъны акъылынъда тут. 3 Бир кунь эвни къаравуллагъанлар къалтырар, кучьлю акъайлар къатланыр, ун чеккенлер токътар, чюнки олар артыкъ аз къалыр, пенджереге бакъкъанлар да агъыр кореджеклер. 4 Сокъакъкъа бакъкъан къапулар япыладжакъ, дегирменнинъ сеси тынаджакъ. Адам хораз къычыргъанда тураджакъ, амма къушларнынъ тюркюлерини эшитип оламайджакъ. 5 Тёпеликлерден къоркъаджакъ, ёлнынъ дешетлеринден де къоркъар. Бадем ачаджакъ, чегертки агъырлашаджакъ, истек де гъайып оладжакъ, чюнки адам озь эбедий эвине кетеджек, такъмакъчылар да сокъакъ бою юреджек. 6 Кумюш йип йыртылмаздан, алтын савут патламаздан, 155 ДЖЕМААТ БАШЫ чокъракъ башындаки бардакъ парланмаздан, къуюнынъ макъарасы къырылмаздан, Алланы унутма. 7 Сонъ тоз топракътан келип, топракъкъа чевирилир, джан исе оны берген Аллагъа къайтыр. 8 «Бош, бош! – деди Джемаат Башы. – Эр шей бошуна!» 9 Джемаат Башы икмет ли олгъанындан гъайры, халкъкъа биль ги бе ре эди. О, эр шей ни сы нап ог рен ди ве чокъ ик мет ли сёзлер къалдырды. 10 Джемаат Башы гузель сёзлерни тапмагъа ты рыш ты ве акъи къат сёз ле ри ни о догъ ру язып ал ды. 11 Икмет лининъ сёзле ри – инелер ве къакъылгъан мыхлар дайын, оларны топлагъанлар да – бир чобандандыр. 12 Бундан ар тыкъ ол гъан шей лер ден са къын, огъ лум! Чокъ ки тап яз макъ нынъ со нъу ол маз, чокъ окъу макъ да – бе ден къый на макъ тыр. 13 Бутюн эшиткенлернинъ нетиджеси бойледир: Алладан къоркъ ве эмирлерини тут. Будыр адамнынъ боюн-борджу. 14 Чюнки яхшымы-яманмы, эр бир сырлы ишни, эр бир япылгъан шейни Алла укюм этер.